DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Juszkiewicz, Piotr: Anarchizm i transcendencja: o tradycji artystycznej ready-mades
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28183#0055
ANARCHIZM I TRANSCENDENCJA
29
na temat aktu kreacji dzieła sztuki, Duchamp określił je jako surowiec, który musi być
rafinowany, jak cukier z melasy, przez widza. To on (widz) właśnie dokonuje aktu
transmutacji nieruchomej materii w dzieło sztuki. Ów akt przemiany zachodzący w pro-
cesie odbioru to właściwe miejsce istnienia dzieła, czegoś różnego, w pojęciu Ducham-
pa, od zorganizowanego w określony sposób wizualnego materiału. Natura dzieła była
dla twórcy Étant donnés, jak widać, nietrwała, nieodłącznie związana z widzem i czyn-
nością odbioru. Ready-mades zatem istniałyby jako dzieła sztuki tylko w tym krótkim
momencie, w którym zdolne byłyby pobudzić twórczą intuicję widza, tak jak wcześniej
pobudzały artystę. Podobny sposób istnienia ustanowił Duchamp również dla innych
swoich dzieł. Wielkiej szyby, która zyskuje sens dopiero wtedy, gdy ożywiona dzięki
ludzkiej wyobraźni wzbogaconej treścią notatek maszyna rozpocznie swój spektal i gdy
włączony w strukturę Étant donnés widz nada swa obecnością i aktywnością znaczenie
ukrytej za drewnianymi drzwiami scenie.
Stawiając tak dobitnie problem odbiorcy, Duchamp raz jeszcze podejmuje tradycję
symbolizmu, w której świadomie postawiono problem aktywizacji, za pomocą dzieła,
emocjalnej siły widza po to, by mógł on poza obraz wykroczyć i doznać duchowego
kontaktu z transcendencją. Albert Aurier, jeden z czołowych teoretyków symbolizmu,
pisał: „Obraz powinien być zdolny do pobudzenia, w tym kto się z nim komunikuje
w pewnych warunkach, emocji, idei, specjalnych uczuć proporcjonalnych do głębi
i czystości jego duszy”29. Dzieło, zgodnie z tą koncepcją, spełniać się miało w pod-
wójnej funkcji: bycia jednocześnie świadectwem i środkiem kontaktu z transcendencją.
Ready-mades, jak usiłowałem to wykazać, są zakotwiczone w takim właśnie sposobie
pojmowania dzieła, w którym ujawnianie transcendencji stanowiło istotę i ostateczny
cel kreacji artystycznej. Przesunięcie wszelkich akcentów z aktu artystycznego zrodziło
przy tym możliwość redukcji dzieła do czegoś, co niekoniecznie mieszcząc się w ra-
mach akceptowanego do tej pory pojęcia „dzieła sztuki”, mogło jednakże spełniać fun-
kcję budzenia metafizycznych odczuć. Ready-mades są w tym sensie owocem takiej
redukcji i jakimś punktem dojścia tradycji symbolizmu, w której dla uwolnionej od
wszelkich ograniczeń sztuki próbowano znaleźć adekwatne do przypisywanego jej zna-
czenia metafizyczne uzasadnienie.
ANARCHISM AND TRANSCENDENCE. ON THE ARTISTIC TRADITION OF READY-MADES
Summary
The text indicates artistic convictions of symbolists as the most essential area of artistic tradition for
Marcel Duchamp’s ready mades. The two key elements of this tradition: a postulate of freedom and a task
of revealing transcendence were taken up by the creator of ready-mades. Active manipulation with the re-
ception of his own art by Marcel Duchamp and his constant attempts at alternative expression are an evidence
that freedom was for him like it was for symbolists, and later for Picasso and cubists, an indispensable
element of creation. However, in case of the 20th century artists what was important was a purposeful break-
ing of the artistic tradition, its intended questioning and consistent transgression of a boundary betwen art
and life. The inspirations for such a versatile establishing of one’s own freedom were: anarchism, Alfred
29
S. Loevgren, The Genesis of Modernism, London 1971, s. 157.
29
na temat aktu kreacji dzieła sztuki, Duchamp określił je jako surowiec, który musi być
rafinowany, jak cukier z melasy, przez widza. To on (widz) właśnie dokonuje aktu
transmutacji nieruchomej materii w dzieło sztuki. Ów akt przemiany zachodzący w pro-
cesie odbioru to właściwe miejsce istnienia dzieła, czegoś różnego, w pojęciu Ducham-
pa, od zorganizowanego w określony sposób wizualnego materiału. Natura dzieła była
dla twórcy Étant donnés, jak widać, nietrwała, nieodłącznie związana z widzem i czyn-
nością odbioru. Ready-mades zatem istniałyby jako dzieła sztuki tylko w tym krótkim
momencie, w którym zdolne byłyby pobudzić twórczą intuicję widza, tak jak wcześniej
pobudzały artystę. Podobny sposób istnienia ustanowił Duchamp również dla innych
swoich dzieł. Wielkiej szyby, która zyskuje sens dopiero wtedy, gdy ożywiona dzięki
ludzkiej wyobraźni wzbogaconej treścią notatek maszyna rozpocznie swój spektal i gdy
włączony w strukturę Étant donnés widz nada swa obecnością i aktywnością znaczenie
ukrytej za drewnianymi drzwiami scenie.
Stawiając tak dobitnie problem odbiorcy, Duchamp raz jeszcze podejmuje tradycję
symbolizmu, w której świadomie postawiono problem aktywizacji, za pomocą dzieła,
emocjalnej siły widza po to, by mógł on poza obraz wykroczyć i doznać duchowego
kontaktu z transcendencją. Albert Aurier, jeden z czołowych teoretyków symbolizmu,
pisał: „Obraz powinien być zdolny do pobudzenia, w tym kto się z nim komunikuje
w pewnych warunkach, emocji, idei, specjalnych uczuć proporcjonalnych do głębi
i czystości jego duszy”29. Dzieło, zgodnie z tą koncepcją, spełniać się miało w pod-
wójnej funkcji: bycia jednocześnie świadectwem i środkiem kontaktu z transcendencją.
Ready-mades, jak usiłowałem to wykazać, są zakotwiczone w takim właśnie sposobie
pojmowania dzieła, w którym ujawnianie transcendencji stanowiło istotę i ostateczny
cel kreacji artystycznej. Przesunięcie wszelkich akcentów z aktu artystycznego zrodziło
przy tym możliwość redukcji dzieła do czegoś, co niekoniecznie mieszcząc się w ra-
mach akceptowanego do tej pory pojęcia „dzieła sztuki”, mogło jednakże spełniać fun-
kcję budzenia metafizycznych odczuć. Ready-mades są w tym sensie owocem takiej
redukcji i jakimś punktem dojścia tradycji symbolizmu, w której dla uwolnionej od
wszelkich ograniczeń sztuki próbowano znaleźć adekwatne do przypisywanego jej zna-
czenia metafizyczne uzasadnienie.
ANARCHISM AND TRANSCENDENCE. ON THE ARTISTIC TRADITION OF READY-MADES
Summary
The text indicates artistic convictions of symbolists as the most essential area of artistic tradition for
Marcel Duchamp’s ready mades. The two key elements of this tradition: a postulate of freedom and a task
of revealing transcendence were taken up by the creator of ready-mades. Active manipulation with the re-
ception of his own art by Marcel Duchamp and his constant attempts at alternative expression are an evidence
that freedom was for him like it was for symbolists, and later for Picasso and cubists, an indispensable
element of creation. However, in case of the 20th century artists what was important was a purposeful break-
ing of the artistic tradition, its intended questioning and consistent transgression of a boundary betwen art
and life. The inspirations for such a versatile establishing of one’s own freedom were: anarchism, Alfred
29
S. Loevgren, The Genesis of Modernism, London 1971, s. 157.