DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Kolonizacja wschodnia i sztuka gotycka: pojęcia i rzeczywistość
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28183#0087
Adam S. Labuda
KOLONIZACJA WSCHODNIA I SZTUKA GOTYCKA.
POJĘCIA I RZECZYWISTOŚĆ
Problematyka zawarta w tytule tego artykułu wielu historykom sztuki wydać się może
anachroniczna. Któż bowiem chciałby podejmować dyskusję z Dagobertem Freyem lub
Wilhelmem Pinderem, na wysokim poziomie uogólnienia, na temat sztuki wyznaczanej
za pomocą kategorii narodowej lub narodowo-państwowej? Wychodzimy raczej z za-
łożenia, że stanowiska reprezentowane przez tych badaczy zostały porzucone, że hi-
storia sztuki udała się w innym kierunku i w związku z tym sprawę należy traktować
jako zamknięty rozdział dziejów dyscypliny.
Mam jednak nadzieję, że wystąpienie moje będzie czymś więcej aniżeli mową
z okazji ekshumacji lub spóźnionego pogrzebu. Zauważmy najpierw, że ten nie wolny
od dramatycznych momentów rozdział dziejów naszej dyscypliny, jakimi są niemiecka
„Ostforschung” w dziedzinie historii sztuki i jej słowiańskie odpowiedniki, nie został
jeszcze napisany1. Moim zadaniem jest jednak przedstawienie metodologicznych i histo-
riozoficznych założeń literatury naukowej, poświęconej Europie Środkowej, przede
wszystkim w takim kształcie, jaki przybrały w niemieckich historyczno-artystycznych
„badaniach nad Wschodem” w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX wieku.
Wydaje mi się, że ta „przeszłość” naszej dyscypliny żyje w takiej czy innej postaci
nadal, co więcej, jej ważny aspekt, a mianowicie problematyka sztuki narodowo-pań-
stwowej i związane z nią zagadnienie historyczno-artystycznej syntezy zyskają nieba-
wem na aktualności.
1 Tekst niniejszy był wygłoszony na XXVIII Międzynarodowym Kongresie Historii Sztuki, który odbył
się w Berlinie w dniach 15-20 lipca 1992r. W partii dotyczącej metodologicznych i historiozoficznych
koncepcji historyczno-artystycznej „Ostforschung" nawiązuje on do obszerniejszego artykułu pt „...eine von
sinnvollen Zweckgefühlen erfüllte, herbe und großartige Kolonialkunst..." Zum kunsthistorischen Diskurs
Uber Ostmitteleuropu, „Zeitschrift für Kunstgeschichte" ( w druku).
Na temat „badań nad Wschodem" („Ostforschung”) w historii sztuki por. M. Kutzner, Sztuka a kolo-
nizacja niemiecka na wschód od Odry, w: J. Strzelczyk (red.), Niemcy-Polska w średniowieczu, Poznań 1986,
s. 336 n. W tym kontekście istotny jest również artykuł: P. Skubiszewski, Polska sztuka średniowieczna
czy sztuka średniowieczna w Polsce, „Kwartalnik Historyczny” 1980, 86, s. 891 (wersja niemiecka: Polnische
mittelalterliche Kunst oder mittelalterliche Kunst in Polen?, .Jahrbuch für Geschichte", Bd. 23, Berlin 1981,
s. 9 nn.). Miejsce szczególne zajmuje tu książka P. Francastela, L'histoire de l'art, instrument de la pro-
pagande germanique, Paris 1945 (przedruk jako: Frontières du gothique, Paris-La Haye 1970), w której
podjęty jest również problem kolonizacji wschodniej.
KOLONIZACJA WSCHODNIA I SZTUKA GOTYCKA.
POJĘCIA I RZECZYWISTOŚĆ
Problematyka zawarta w tytule tego artykułu wielu historykom sztuki wydać się może
anachroniczna. Któż bowiem chciałby podejmować dyskusję z Dagobertem Freyem lub
Wilhelmem Pinderem, na wysokim poziomie uogólnienia, na temat sztuki wyznaczanej
za pomocą kategorii narodowej lub narodowo-państwowej? Wychodzimy raczej z za-
łożenia, że stanowiska reprezentowane przez tych badaczy zostały porzucone, że hi-
storia sztuki udała się w innym kierunku i w związku z tym sprawę należy traktować
jako zamknięty rozdział dziejów dyscypliny.
Mam jednak nadzieję, że wystąpienie moje będzie czymś więcej aniżeli mową
z okazji ekshumacji lub spóźnionego pogrzebu. Zauważmy najpierw, że ten nie wolny
od dramatycznych momentów rozdział dziejów naszej dyscypliny, jakimi są niemiecka
„Ostforschung” w dziedzinie historii sztuki i jej słowiańskie odpowiedniki, nie został
jeszcze napisany1. Moim zadaniem jest jednak przedstawienie metodologicznych i histo-
riozoficznych założeń literatury naukowej, poświęconej Europie Środkowej, przede
wszystkim w takim kształcie, jaki przybrały w niemieckich historyczno-artystycznych
„badaniach nad Wschodem” w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX wieku.
Wydaje mi się, że ta „przeszłość” naszej dyscypliny żyje w takiej czy innej postaci
nadal, co więcej, jej ważny aspekt, a mianowicie problematyka sztuki narodowo-pań-
stwowej i związane z nią zagadnienie historyczno-artystycznej syntezy zyskają nieba-
wem na aktualności.
1 Tekst niniejszy był wygłoszony na XXVIII Międzynarodowym Kongresie Historii Sztuki, który odbył
się w Berlinie w dniach 15-20 lipca 1992r. W partii dotyczącej metodologicznych i historiozoficznych
koncepcji historyczno-artystycznej „Ostforschung" nawiązuje on do obszerniejszego artykułu pt „...eine von
sinnvollen Zweckgefühlen erfüllte, herbe und großartige Kolonialkunst..." Zum kunsthistorischen Diskurs
Uber Ostmitteleuropu, „Zeitschrift für Kunstgeschichte" ( w druku).
Na temat „badań nad Wschodem" („Ostforschung”) w historii sztuki por. M. Kutzner, Sztuka a kolo-
nizacja niemiecka na wschód od Odry, w: J. Strzelczyk (red.), Niemcy-Polska w średniowieczu, Poznań 1986,
s. 336 n. W tym kontekście istotny jest również artykuł: P. Skubiszewski, Polska sztuka średniowieczna
czy sztuka średniowieczna w Polsce, „Kwartalnik Historyczny” 1980, 86, s. 891 (wersja niemiecka: Polnische
mittelalterliche Kunst oder mittelalterliche Kunst in Polen?, .Jahrbuch für Geschichte", Bd. 23, Berlin 1981,
s. 9 nn.). Miejsce szczególne zajmuje tu książka P. Francastela, L'histoire de l'art, instrument de la pro-
pagande germanique, Paris 1945 (przedruk jako: Frontières du gothique, Paris-La Haye 1970), w której
podjęty jest również problem kolonizacji wschodniej.