Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (6.1993)

PRZEKŁADY

Michael Brötje
OBRAZ JAKO PARABOLA.
O PEJZAŻACH GUSTAWA COURBETA*

Cechą znamienną dzieł sztuki jest to, że mimo upływu wieków zachowują dla oglądu
nieustanną aktualność, zarówno w tym, jak się jawią, jak w tym, co stwierdzają. O tej
ich ważności „wiemy” przed i poza wszelkim racjonalnym wyjaśnianiem — w poza-
pojęciowym widzeniu wytwarza się między Ja i dziełem niezachwiana zgoda co do
immanentnej konsekwencji i nasycenia znaczeniem jego takiego oto ukształtowania.
Sztuka wydobywa na jaw prawdę, której nie można posiąść i utrzymać w inny sposób
niż tak właśnie — w porozumieniu wzrokowym, które wymaga Ja i za nie odpowiada.
Nauka, która uzależnia „rozumienie” dzieła sztuki od znajomości towarzyszących
mu okoliczności historycznych, naraża się na to, że przez wyspekulowane sprowadzenie
znaczenia dzieła do tego, co zaszło w przeszłości w sytuacji ideowej, politycznej i spo-
łecznej odbiera mu jego aktualną obecność, wymagającą odniesienia do osoby, i au-
tonomię znaczeniową jego wyglądu. Wykładni ukierunkowanej historycznie podlega
dziś w coraz większym stopniu także twórczość Gustawa Courbeta. Obok obrazów fi-
guralnych także przedstawienia pejzażowe zostały ostatnio określone jako przetworze-
nia wyobrażeń społecznych: „Właśnie rzekomo niepolityczne pejzaże można pojąć jako
nośniki sporów społecznych”.* 1 Wbrew temu przyjdzie poniżej wykazać, że obrazy Co-
urbeta zawdzięczają swoją nieustanną aktualność immanentnemu ich wyglądowi zna-
czeniu parabolicznemu, którego odbiorca doświadcza — w procesie widzenia — jako
wytłumaczenia sensu własnej doczesnej egzystencji.
Podstawową tematykę swojej twórczości artystycznej sprowadził Courbet w obrazie
Zakochani (il. 1) do być może najbardziej zwięzłej formuły. Polega ona na tym, że
obraz uprzytamnia widzowi dwa różne, wzajemnie sprzeczne, sposoby postrzegania tre-
ści. Oglądane ze stanowiska widza postaci znajdują się w przestrzennej izolacji: męż-

* Michael Brötje, Das Bild als Parabel. Zur Landschaftsmalerei Gustave Courbets, w: Wolfgang Kemp
(Hrsg.), Der Betrachter ist im Bild. Kunstwissenschaft und Rezeptionsästhetik. Du Mont Buchverlag,Köln
19X5. s. 225 - 252. Jest to przez autora skrócona i przeredagowana wersja artykułu pod tym samym tytułem,
opublikowanego w „Jahrbuch der Hamburger Kunstsammlungen" 23 (1979), s. 75- 106.
1 K. Herding, Egalität und Autorität in Courbets Landschaftsmalerei. „Städel-Jahrbuch” NF 5 (1975),
s. 159.