DOI issue:
Przekłady
DOI article:Brötje, Michael; Suchocki, Wojciech [Transl.]: Obraz jako parabola: o pejzażach Gustawa Courbeta
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28183#0133
OBRAZ JAKO PARABOLA O PEJZAŻACH GUSTAWA COURBETA
91
rabola obrazowa i literacka — przestrzegają tej samej zasady organizacyjnej, oparte
są o ten sam podstawowy wzorzec formalny. Ten podstawowy wzorzec formalny to
wzorzec „odwrócenia”, którego obowiązywanie w obrazach Couberta można stwierdzić
zarówno dla widzenia przestrzennego, związanego z Ja, jak dla widzenia związanego
z płaszczyzną. Parabola literacka (np. przypowieść o synu marnotrawnym lub kolista
parabola Lessinga) również dokonuje „odwrócenia”, sprawiając, że wprowadzona na
początku sytuacja narracyjna powraca na końcu, wszelako teraz w znaczeniu nie tylko
istotnie innym, lecz wyraźnie przeciwstawnym. Wykładni sensu sytuacji początkowej
przeciwstawia się na końcu alternatywna w zasadzie takiej samej sytuacji końcowej.
To nastawienie paraboli na „alternatywne odbicie” — którego strukturalna zgodność
z matematyczną krzywą paraboliczną jest uzasadniona dopiero przez tę równość tego
co połączone — pociąga za sobą z koniecznością trójczłonowość kompozycji całości:
jeśli parabola nie ma się rozłamać na dwie „odpychające się” połowy, to sytuacja po-
czątkowa i końcowa musi się odnosić do jakiegoś obszaru pośredniego, dzięki któremu
alternatywnie określone znaczenia mogą być poddane wzajemnemu wyważeniu, który
przedstawia zatem sytuację ambiwalencji, w której samo odwrócenie pozostaje do roz-
strzygnięcia. Ta sytuacja ambiwalencji oznacza zatem to miejsce paraboli, w którym
przez otwarcie pola decyzji zwraca się ona do widza lub czytelnika z żądaniem, by
wnioskując przez analogię — tzn. odnosząc do określonej sytuacji samego widza lub
czytelnika jako rozstrzygającego kryterium — pojął „prawdę, o którą w istocie cho-
dzi”, a przeto wyrazistość i wewnętrzną logikę odwrócenia. Parabola — co odróżnia
ją istotnie także od alegorii — jest dydaktyczną figurą narracyjną poznania samego
siebie o tyle, o ile wymagane ustanowienia analogii, to zaś znaczy — „znalezienie
prawdy”,może się widzowi powieść tylko wtedy, kiedy swoje uwikłanie sytuacyjne
w obliczu obrazu przyjmie za kryterium rozstrzygające w alternatywnym wyważeniu
znaczeń między sytuacją początkową i końcową.
W obrazie Brzeg Doubs pod Maison-Monsieur to ustanowienie analogii dokonuje
się przez rzutowanie stanowiska widza na łódź, w wyniku którego widz uznaje swoją
sytuację za analogiczną do sytuacji łodzi, która tak samo jak on, opornie odnosi się
do upływającego czasu. Zarazem łódź, na przejściu od brzegu z przodu po lewej stronie
do pustej płaszcyzny wody po prawej stronie, uzyskuje wraz z horyzontem góry funkcję
klamry, w obrębie której dochodzi do wyważenia widzenia związanego z Ja (odbicie)
i widzenia związanego z płaszczyzną (jodły).
W przeciwieństwie do paraboli alegoria nastawiona jest na to, co to, co przedsta-
wione symbolizuje samo z siebie. Prezentuje przedmioty jako oglądowe nośniki tego,
co uchodzi za powszechne treści doświadczenia, co wprawdzie musi być również przez
odbiorcę pojęte w widzeniu, jednak jako obiektywnie ważne nie wymaga indywidual-
nego istnienia jako instancji rozstrzygającej. Siedemnastowieczne przedstawienie Va-
nitas odsyła do przemijalności wszelkiego bytu i w odesłanie to włącza wyraźnie także
widza. Pejzaż Courbeta odsyła widza do jego sytuacji poznawczej naprzeciw świata
— przemijalność jest przeto doświadczana jako przeznaczenie przez indywidualny los
śmierci. Alegoria otwiera przed widzem jakieś określenie sensu świata jako całości,
a zatem umożliwia mu dostąpienie jedności sensu ze światem — parabola odmawia
widzowi dostępu do sensu jaki miałby mieć świat sam z siebie i w akcie poznania-
samego-siebie odrzuca go do własnego, indywidualnego istnienia.
91
rabola obrazowa i literacka — przestrzegają tej samej zasady organizacyjnej, oparte
są o ten sam podstawowy wzorzec formalny. Ten podstawowy wzorzec formalny to
wzorzec „odwrócenia”, którego obowiązywanie w obrazach Couberta można stwierdzić
zarówno dla widzenia przestrzennego, związanego z Ja, jak dla widzenia związanego
z płaszczyzną. Parabola literacka (np. przypowieść o synu marnotrawnym lub kolista
parabola Lessinga) również dokonuje „odwrócenia”, sprawiając, że wprowadzona na
początku sytuacja narracyjna powraca na końcu, wszelako teraz w znaczeniu nie tylko
istotnie innym, lecz wyraźnie przeciwstawnym. Wykładni sensu sytuacji początkowej
przeciwstawia się na końcu alternatywna w zasadzie takiej samej sytuacji końcowej.
To nastawienie paraboli na „alternatywne odbicie” — którego strukturalna zgodność
z matematyczną krzywą paraboliczną jest uzasadniona dopiero przez tę równość tego
co połączone — pociąga za sobą z koniecznością trójczłonowość kompozycji całości:
jeśli parabola nie ma się rozłamać na dwie „odpychające się” połowy, to sytuacja po-
czątkowa i końcowa musi się odnosić do jakiegoś obszaru pośredniego, dzięki któremu
alternatywnie określone znaczenia mogą być poddane wzajemnemu wyważeniu, który
przedstawia zatem sytuację ambiwalencji, w której samo odwrócenie pozostaje do roz-
strzygnięcia. Ta sytuacja ambiwalencji oznacza zatem to miejsce paraboli, w którym
przez otwarcie pola decyzji zwraca się ona do widza lub czytelnika z żądaniem, by
wnioskując przez analogię — tzn. odnosząc do określonej sytuacji samego widza lub
czytelnika jako rozstrzygającego kryterium — pojął „prawdę, o którą w istocie cho-
dzi”, a przeto wyrazistość i wewnętrzną logikę odwrócenia. Parabola — co odróżnia
ją istotnie także od alegorii — jest dydaktyczną figurą narracyjną poznania samego
siebie o tyle, o ile wymagane ustanowienia analogii, to zaś znaczy — „znalezienie
prawdy”,może się widzowi powieść tylko wtedy, kiedy swoje uwikłanie sytuacyjne
w obliczu obrazu przyjmie za kryterium rozstrzygające w alternatywnym wyważeniu
znaczeń między sytuacją początkową i końcową.
W obrazie Brzeg Doubs pod Maison-Monsieur to ustanowienie analogii dokonuje
się przez rzutowanie stanowiska widza na łódź, w wyniku którego widz uznaje swoją
sytuację za analogiczną do sytuacji łodzi, która tak samo jak on, opornie odnosi się
do upływającego czasu. Zarazem łódź, na przejściu od brzegu z przodu po lewej stronie
do pustej płaszcyzny wody po prawej stronie, uzyskuje wraz z horyzontem góry funkcję
klamry, w obrębie której dochodzi do wyważenia widzenia związanego z Ja (odbicie)
i widzenia związanego z płaszczyzną (jodły).
W przeciwieństwie do paraboli alegoria nastawiona jest na to, co to, co przedsta-
wione symbolizuje samo z siebie. Prezentuje przedmioty jako oglądowe nośniki tego,
co uchodzi za powszechne treści doświadczenia, co wprawdzie musi być również przez
odbiorcę pojęte w widzeniu, jednak jako obiektywnie ważne nie wymaga indywidual-
nego istnienia jako instancji rozstrzygającej. Siedemnastowieczne przedstawienie Va-
nitas odsyła do przemijalności wszelkiego bytu i w odesłanie to włącza wyraźnie także
widza. Pejzaż Courbeta odsyła widza do jego sytuacji poznawczej naprzeciw świata
— przemijalność jest przeto doświadczana jako przeznaczenie przez indywidualny los
śmierci. Alegoria otwiera przed widzem jakieś określenie sensu świata jako całości,
a zatem umożliwia mu dostąpienie jedności sensu ze światem — parabola odmawia
widzowi dostępu do sensu jaki miałby mieć świat sam z siebie i w akcie poznania-
samego-siebie odrzuca go do własnego, indywidualnego istnienia.