DOI Heft:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Domasłowski, Jerzy: Jeffrey F. Hamburger, The Rothschild canticles: [Rezension]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28183#0165
Jeffrey F. Hamburger, The Rothschild Canticles: Art and Mysticism in Flanders and the Rhineland circa
1300, New Haven 1990, Yale University Press (Yale publications in the history of art), „Published with
the assistance of the Getty Grant Program”, 29 cm, s. XIV, 336, il. barw. 12, cz.-b. 225, bibliogr.,
ISBN 0-300-0430802.
Tematem monografii Jeffreya F. Hamburgera, profesora historii sztuki w Oberlin College (Ohio, USA),
jest mało dotychczas znany iluminowany rękopis określany jako „The Rothschild Canticles” (cyt. dalej RC),
od nazwiska jednego z właścicieli. Rękopis znajdujący się w XIX wieku w prywatnych zbiorach angielskich,
a później w kolekcji Edmonda de Rothschilda, w roku 1968 został zakupiony przez Edwina J. Beinecke’a
i ofiarowany Uniwersytetowi Yale w New Haven w Stanach Zjednoczonych (Beinecke Rare Book and Ma-
nuscript Library, MS 404).
Niewielki (118 x 84mm) kodeks łaciński liczy 192 karty pergaminowe, które zdobi 50 miniatur cało-
stronicowych, 160 małych winiet, 41 inicjałów, liczne marginalia, wreszcie 23 dodane nieco później rysunki.
Wiele tematów zostało potraktowanych w sposób niekonwencjonalny.
W swych dociekaniach autor główny nacisk położył na wyjaśnienie ikonografii miniatur zasadniczych
partii RC i ukazanie ich związku z mistyczną literaturą i praktykami religijnymi w klasztornych środowiskach
Flandrii i Nadrenii na przełomie XIII i XIV wieku. Przedmiotem jego zainteresowania stały się nie tylko
ilustracje, ale i tekst rękopisu. Ośrodek studium stanowią miniatury całostronicowe, składające się na kilka
grup tematycznych, współtworzących materia meditandi, w której odbija się proces kontemplacji — poprzez
oczyszczenie, oświecenie i zjednoczenie, z kulminacyjną Visio Dei.
Już we „Wstępie” autor zwraca uwagę na paradoks tkwiący w samym tytule jego dzieła i stawia pytanie,
co wspólnego może mieć sztuka z mistyką, pojmowaną jako bezpośrednie i intuicyjne doświadczenie nie
wysłowionego Boga. Jednak mistycy posługiwali się również symbolami i obrazami, by opisać to, co inaczej
pozostałoby niewyrażone. Korzystali przy tym z obrazów biblijnych, przeżywanych w medytacji nad tekstami,
z egzegezy i z liturgii.
Wbrew swej obecnej nazwie The Rothschild Canticles nie zawiera tekstu Pieśni nad Pieśniami ani ko-
mentarza do niej, lecz jest rodzajem florilegium, czyli zebraną przez kompilatora wiązanka tekstów i ob-
razów, połączonych wspólną tematyką. Kodeks przeznaczony był dla kobiety — mniszki lub kanoniczki —
dla której konwent, w którym przebywała od wczesnej młodości i w którym miała stać się sponsa Christi,
był całym światem. Teksty i obrazy RC, pełne odniesień do liturgii i symboli, były bliskie mniszce, natomiast
obce dla osób świeckich. Na przełomie XIII/XIV wieku nastąpił niebywały rozkwit klasztorów, nad którymi
duchową pieczę często sprawowali dominikanie (np. Eckhart, Suzo). Poczynając od XII stulecia, wizje stały
się zasadniczą częścią duchowości niewieściej, inaczej niż u św. Bernarda czy Ryszarda od Św. Wiktora,
którzy cenili pobożność oderwaną od zmysłowych wyobrażeń. Tendencja ta była zgodna ze wzrostem zain-
teresowania człowieczeństwem i ciałem Chrystusa, a w konsekwencji materialną stroną ziemskiego życia.
Procesowi temu towarzyszyła zmiana nastawienia do sztuki, przedtem bowiem, aż do XIII wieku, już sama
czynność czytania, dostępna dla wąskiej elity, pojmowana była jako swoiste misterium, w którym czytający
dostępował godności hierofanta. Istnienie obrazów nie było przy takim nastawieniu rzeczą konieczną.
W rozdziale pierwszym autor omawia budowę rękopisu. Składa się on z dwóch części: pierwsza (f. 1 - 106)
złożona jest z szeregu krótkich tekstów, którym na sąsiednich kartach recto towarzyszą całostronicowe obrazy.
1300, New Haven 1990, Yale University Press (Yale publications in the history of art), „Published with
the assistance of the Getty Grant Program”, 29 cm, s. XIV, 336, il. barw. 12, cz.-b. 225, bibliogr.,
ISBN 0-300-0430802.
Tematem monografii Jeffreya F. Hamburgera, profesora historii sztuki w Oberlin College (Ohio, USA),
jest mało dotychczas znany iluminowany rękopis określany jako „The Rothschild Canticles” (cyt. dalej RC),
od nazwiska jednego z właścicieli. Rękopis znajdujący się w XIX wieku w prywatnych zbiorach angielskich,
a później w kolekcji Edmonda de Rothschilda, w roku 1968 został zakupiony przez Edwina J. Beinecke’a
i ofiarowany Uniwersytetowi Yale w New Haven w Stanach Zjednoczonych (Beinecke Rare Book and Ma-
nuscript Library, MS 404).
Niewielki (118 x 84mm) kodeks łaciński liczy 192 karty pergaminowe, które zdobi 50 miniatur cało-
stronicowych, 160 małych winiet, 41 inicjałów, liczne marginalia, wreszcie 23 dodane nieco później rysunki.
Wiele tematów zostało potraktowanych w sposób niekonwencjonalny.
W swych dociekaniach autor główny nacisk położył na wyjaśnienie ikonografii miniatur zasadniczych
partii RC i ukazanie ich związku z mistyczną literaturą i praktykami religijnymi w klasztornych środowiskach
Flandrii i Nadrenii na przełomie XIII i XIV wieku. Przedmiotem jego zainteresowania stały się nie tylko
ilustracje, ale i tekst rękopisu. Ośrodek studium stanowią miniatury całostronicowe, składające się na kilka
grup tematycznych, współtworzących materia meditandi, w której odbija się proces kontemplacji — poprzez
oczyszczenie, oświecenie i zjednoczenie, z kulminacyjną Visio Dei.
Już we „Wstępie” autor zwraca uwagę na paradoks tkwiący w samym tytule jego dzieła i stawia pytanie,
co wspólnego może mieć sztuka z mistyką, pojmowaną jako bezpośrednie i intuicyjne doświadczenie nie
wysłowionego Boga. Jednak mistycy posługiwali się również symbolami i obrazami, by opisać to, co inaczej
pozostałoby niewyrażone. Korzystali przy tym z obrazów biblijnych, przeżywanych w medytacji nad tekstami,
z egzegezy i z liturgii.
Wbrew swej obecnej nazwie The Rothschild Canticles nie zawiera tekstu Pieśni nad Pieśniami ani ko-
mentarza do niej, lecz jest rodzajem florilegium, czyli zebraną przez kompilatora wiązanka tekstów i ob-
razów, połączonych wspólną tematyką. Kodeks przeznaczony był dla kobiety — mniszki lub kanoniczki —
dla której konwent, w którym przebywała od wczesnej młodości i w którym miała stać się sponsa Christi,
był całym światem. Teksty i obrazy RC, pełne odniesień do liturgii i symboli, były bliskie mniszce, natomiast
obce dla osób świeckich. Na przełomie XIII/XIV wieku nastąpił niebywały rozkwit klasztorów, nad którymi
duchową pieczę często sprawowali dominikanie (np. Eckhart, Suzo). Poczynając od XII stulecia, wizje stały
się zasadniczą częścią duchowości niewieściej, inaczej niż u św. Bernarda czy Ryszarda od Św. Wiktora,
którzy cenili pobożność oderwaną od zmysłowych wyobrażeń. Tendencja ta była zgodna ze wzrostem zain-
teresowania człowieczeństwem i ciałem Chrystusa, a w konsekwencji materialną stroną ziemskiego życia.
Procesowi temu towarzyszyła zmiana nastawienia do sztuki, przedtem bowiem, aż do XIII wieku, już sama
czynność czytania, dostępna dla wąskiej elity, pojmowana była jako swoiste misterium, w którym czytający
dostępował godności hierofanta. Istnienie obrazów nie było przy takim nastawieniu rzeczą konieczną.
W rozdziale pierwszym autor omawia budowę rękopisu. Składa się on z dwóch części: pierwsza (f. 1 - 106)
złożona jest z szeregu krótkich tekstów, którym na sąsiednich kartach recto towarzyszą całostronicowe obrazy.