DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kubczak, Jerzy: Wizerunki Scytów w ikonografii nadczarnomorskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0033
WIZERUNKI SCYTÓW W IKONOGRAFII NADCZARNOMORSKIEJ
31
mocą realnych atrybutów scytyjskich, nadto zaś opracowane nader szcze-
gółowo, tym samym uzasadnione może być przypuszczenie o autentycznej
znajomości wyobrażonych postaci. Za tym przemawia również kompozy-
cja tzw. scen bytowych, mimo że formalnie zhellenizowanych w stylu re-
alizmu, stanowiącego, zdaniem E. H. Gombricha60, rewolucję w starożyt-
nej ikonografii. Samorzutnie więc nasuwa się wniosek, iż określone
wyroby toreutyczne zostały wykonane przez artystę greckiego, i to w
ośrodku mającym utrwalone związki ze światem scytyjskim. Warsztaty
trackie w tym przypadku stanowczo nie wchodzą w rachubę, wobec czego
pozostają tylko miasta północnopontyjskie, zwłaszcza bosporańslde, ze
stołecznym Pantikapajonem na czele.
Bospor pod rządami Spartokidów stał się w IV wieku przed n.e. najpo-
tężniejszą, obok zjednoczonej Scytii Ateasa, siłą polityczną i ekonomiczną
Nadczarnomorza61. O jego ustalonej pozycji międzynarodowej świadczą
zarówno serie złotych monet, będących w powszechnym obrocie wespół z
perskimi darejkami62, jak też dalekosiężny handel morski i lądowy. Pań-
stwo bosporańskie było głównym eksporterem zboża, uzyskiwanego m.in.
za pośrednictwem nomadów scytyjskich, co w znacznym stopniu przyczy-
niało się do bogacenia ich arystokracji plemiennej. Dowodzą tego właśnie
inwentarze grobowe, obfitujące w cenne wyroby z metali szlachetnych, o
formach i dekoracjach związanych z kulturą Scytów, a wykonanych na
ich specjalne, jak można przypuszczać, zamówienie. Powszechnie się
uważa, że pochodzą one z warsztatów bosporańskich, których istnienie
poświadczają przeróżne utensylia produkcyjne, aczkolwiek w stopniu sta-
le jeszcze niezadowalającym63; nadto zaś, jak już wspomniano, niewyjaś-
niona pozostaje kwestia pozyskiwania surowca. A zatem nie tylko same
wizerunki Scytów w toreutyce północnopontyjskiej podlegają spekula-
cjom, ale również okoliczności ich powstania są w dużej mierze hipotety-
czne. Istnieją co prawda niezbite dowody, że metalurgią parano się w
miastach Bosporu już od samego ich założenia, niemniej sugestie, jakoby
w czasach największej prosperity pracowali tam toreuci przybyli z Grecji,
i dlatego dobrze zaznajomieni z jej osiągnięciami artystycznymi64, wyni-
kają, wydaje się, głównie z pewnych podobieństw ikonicznych oraz wyso-
60 E. H. Gombrich, Sztuka i złudzenie, Warszawa 1981, s. 119 nn.
61 V. F. Gajdukevic, Das Bosporanische Reich, Berlin 1971, s. 65 nn. Odnośnie do
ówczesnej Scytii, przychylam się do opinii, że władztwo Ateasa rozciągało się od Donu po
Dobrudzę: zob. D. B. Szełow, CarAtiej, „Numizmatika i Sfragistyka” II, 1965.
62 Zob. J. Kubczak, Statery pantikapajskie z głową satyra „Ars Una”, Poznań 1976.
63 Zob. np. N. A. Onajko, Zamietki o tiechnikie bosporskoj toriewtiki, Sow. Arch. 1974,
nr 3; S. Kołkówna, Antike Werkzeuge zur Produktion metallener Juwelierzeugnisse aus
der nördlichen und westlichen Schwarzmeerküste, „Archeologia”, XXIX, 1978.
64 W. D. Bławatskij, O bosporskom riemiesle TV-I ww. do n.e., Sow. Arch. XXIX-XXX,
1959, s. 51-52. Onajko,Anticznyjimport..., s. 54.
31
mocą realnych atrybutów scytyjskich, nadto zaś opracowane nader szcze-
gółowo, tym samym uzasadnione może być przypuszczenie o autentycznej
znajomości wyobrażonych postaci. Za tym przemawia również kompozy-
cja tzw. scen bytowych, mimo że formalnie zhellenizowanych w stylu re-
alizmu, stanowiącego, zdaniem E. H. Gombricha60, rewolucję w starożyt-
nej ikonografii. Samorzutnie więc nasuwa się wniosek, iż określone
wyroby toreutyczne zostały wykonane przez artystę greckiego, i to w
ośrodku mającym utrwalone związki ze światem scytyjskim. Warsztaty
trackie w tym przypadku stanowczo nie wchodzą w rachubę, wobec czego
pozostają tylko miasta północnopontyjskie, zwłaszcza bosporańslde, ze
stołecznym Pantikapajonem na czele.
Bospor pod rządami Spartokidów stał się w IV wieku przed n.e. najpo-
tężniejszą, obok zjednoczonej Scytii Ateasa, siłą polityczną i ekonomiczną
Nadczarnomorza61. O jego ustalonej pozycji międzynarodowej świadczą
zarówno serie złotych monet, będących w powszechnym obrocie wespół z
perskimi darejkami62, jak też dalekosiężny handel morski i lądowy. Pań-
stwo bosporańskie było głównym eksporterem zboża, uzyskiwanego m.in.
za pośrednictwem nomadów scytyjskich, co w znacznym stopniu przyczy-
niało się do bogacenia ich arystokracji plemiennej. Dowodzą tego właśnie
inwentarze grobowe, obfitujące w cenne wyroby z metali szlachetnych, o
formach i dekoracjach związanych z kulturą Scytów, a wykonanych na
ich specjalne, jak można przypuszczać, zamówienie. Powszechnie się
uważa, że pochodzą one z warsztatów bosporańskich, których istnienie
poświadczają przeróżne utensylia produkcyjne, aczkolwiek w stopniu sta-
le jeszcze niezadowalającym63; nadto zaś, jak już wspomniano, niewyjaś-
niona pozostaje kwestia pozyskiwania surowca. A zatem nie tylko same
wizerunki Scytów w toreutyce północnopontyjskiej podlegają spekula-
cjom, ale również okoliczności ich powstania są w dużej mierze hipotety-
czne. Istnieją co prawda niezbite dowody, że metalurgią parano się w
miastach Bosporu już od samego ich założenia, niemniej sugestie, jakoby
w czasach największej prosperity pracowali tam toreuci przybyli z Grecji,
i dlatego dobrze zaznajomieni z jej osiągnięciami artystycznymi64, wyni-
kają, wydaje się, głównie z pewnych podobieństw ikonicznych oraz wyso-
60 E. H. Gombrich, Sztuka i złudzenie, Warszawa 1981, s. 119 nn.
61 V. F. Gajdukevic, Das Bosporanische Reich, Berlin 1971, s. 65 nn. Odnośnie do
ówczesnej Scytii, przychylam się do opinii, że władztwo Ateasa rozciągało się od Donu po
Dobrudzę: zob. D. B. Szełow, CarAtiej, „Numizmatika i Sfragistyka” II, 1965.
62 Zob. J. Kubczak, Statery pantikapajskie z głową satyra „Ars Una”, Poznań 1976.
63 Zob. np. N. A. Onajko, Zamietki o tiechnikie bosporskoj toriewtiki, Sow. Arch. 1974,
nr 3; S. Kołkówna, Antike Werkzeuge zur Produktion metallener Juwelierzeugnisse aus
der nördlichen und westlichen Schwarzmeerküste, „Archeologia”, XXIX, 1978.
64 W. D. Bławatskij, O bosporskom riemiesle TV-I ww. do n.e., Sow. Arch. XXIX-XXX,
1959, s. 51-52. Onajko,Anticznyjimport..., s. 54.