DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kowalski, Jacek: Grobowiec Kamilli: interpretacja opisu architektury
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0056
54
JACEK KOWALSKI
połowy XII wieku stały się obowiązkowym elementem modnych, rymowa-
nych powieści. Opis osiągał coraz większy stopień szczegółowości12 i tym
samym wzrastała rola inwencji twórczej poety, który musiał „rozmieniać
na drobne” zwyczajowe toposy, motywy i formuły, a przynajmniej mnożyć
je i zestawiać w coraz swobodniejszych konfiguracjach. Charakterystycz-
ne było włączanie do opisów informacji erudycyjnych, które do poetyckiej
tradycji nie należały. Specjalny charakter miały opisy dzieł sztuki i ar-
chitektury, które oderwane od właściwej akcji, stanowiły wizytówkę
twórczych możliwości poety. Różniły się znacznie od tradycyjnej anty-
cznej ekphrasis: tworzyły fikcję o dwu poziomach, ponieważ wymyślano
dzieło sztuki wprowadzając je na imaginacyjną scenę opowieści13.
Opis grobowca powstawał przede wszystkim na gruncie literackim.
Język poetycki był obarczony długą tradycją ekphrasis, która zaczęła się
odradzać we Francji na początku XII wieku. Ów ciężar tradycji sprawił,
że architektura literacka i rzeczywista tej epoki różniły się znacznie. Nie
znajdziemy w średniowiecznej poezji gotyckich katedr; będą to najczęściej
- jeśli da się cokolwiek powiedzieć o ich kształcie - budowle centralne,
skrzące się od złota i drogich kamieni. Zapewne, wpłynąć na to mogły ist-
niejące, sławne świątynie antyku i Bizancjum (świątynia Diany w Efezie,
Panteon, Anastasis, Hagia Sophia). Wszystkie one zadomowiły się w ła-
cińskiej literaturze podróżniczej. Z kolei we francuskich epopejach rycer-
skich (chansons de geste)14 oraz pierwszych powieściach (romans) upor-
czywie powraca schemat sklepionej, świeckiej budowli na planie koła,
z filarem na osi. Poszczególne elementy architektoniczne, o jakich mowa
w opisach, mają znaczenie przede wszystkim symboliczne, a nie konstru-
kcyjne. Schemat kolistej budowli z centralnym filarem nadawał się do
wyrażenia architektury rozmaitego rodzaju, a przede wszystkim o roz-
maitym symbolicznym znaczeniu (zawsze wszak związanym z ideą wła-
dzy i panowania); poeci poruszali się w jego ramach dość swobodnie. Ist-
nienie tego popularnego motywu nie zostało dotąd, moim zdaniem, w
pełni zauważone i docenione15.
12 Ewolucję opisu w literaturze epickiej, przede wszystkim łacińskiej, przedstawiła do-
skonale F. Mora, A la recherche du „stylus gravis”. Ebauche d’enquête sur la ,,descriptio”
épique du fr au XIIe siècle, (w:) Styles & valeurs. Pour une histoire de l’art littéraire au
Moyen Age, Paris 1990, s. 121-140. O technice opisu w powieściach antycznych zob. przede
wszystkim: D. Kelly, The Art of Description, (w:) The Legacy of Chretien de Troyes, Am-
sterdam 1987, s. 191-221 oraz K. M. Talarico, „Fundere domum". Medieval descriptive
modes and the Roman d’Eneas, „Yale French Studies” 61/1981, s. 202-224.
iaD. Poirion, Merveille..., s. 14.
14 O architekturze w chansons de geste traktuje najobszerniejsze i właściwie jedyne do
tej pory studium: A. Labbé, L’Architecture des palais et des jardins dans les chansons de
geste. Essai sur le thème du roi en majesté, Paris-Genève, Champion-Slatkine 1987.
15 Zob. Labbé, L’Architecture..., s. 249-254. Trudno oprzeć się wrażeniu, że istniała
wśród średniowiecznych klerków jakaś głęboko zakorzeniona skłonność do powtarzania podob-
JACEK KOWALSKI
połowy XII wieku stały się obowiązkowym elementem modnych, rymowa-
nych powieści. Opis osiągał coraz większy stopień szczegółowości12 i tym
samym wzrastała rola inwencji twórczej poety, który musiał „rozmieniać
na drobne” zwyczajowe toposy, motywy i formuły, a przynajmniej mnożyć
je i zestawiać w coraz swobodniejszych konfiguracjach. Charakterystycz-
ne było włączanie do opisów informacji erudycyjnych, które do poetyckiej
tradycji nie należały. Specjalny charakter miały opisy dzieł sztuki i ar-
chitektury, które oderwane od właściwej akcji, stanowiły wizytówkę
twórczych możliwości poety. Różniły się znacznie od tradycyjnej anty-
cznej ekphrasis: tworzyły fikcję o dwu poziomach, ponieważ wymyślano
dzieło sztuki wprowadzając je na imaginacyjną scenę opowieści13.
Opis grobowca powstawał przede wszystkim na gruncie literackim.
Język poetycki był obarczony długą tradycją ekphrasis, która zaczęła się
odradzać we Francji na początku XII wieku. Ów ciężar tradycji sprawił,
że architektura literacka i rzeczywista tej epoki różniły się znacznie. Nie
znajdziemy w średniowiecznej poezji gotyckich katedr; będą to najczęściej
- jeśli da się cokolwiek powiedzieć o ich kształcie - budowle centralne,
skrzące się od złota i drogich kamieni. Zapewne, wpłynąć na to mogły ist-
niejące, sławne świątynie antyku i Bizancjum (świątynia Diany w Efezie,
Panteon, Anastasis, Hagia Sophia). Wszystkie one zadomowiły się w ła-
cińskiej literaturze podróżniczej. Z kolei we francuskich epopejach rycer-
skich (chansons de geste)14 oraz pierwszych powieściach (romans) upor-
czywie powraca schemat sklepionej, świeckiej budowli na planie koła,
z filarem na osi. Poszczególne elementy architektoniczne, o jakich mowa
w opisach, mają znaczenie przede wszystkim symboliczne, a nie konstru-
kcyjne. Schemat kolistej budowli z centralnym filarem nadawał się do
wyrażenia architektury rozmaitego rodzaju, a przede wszystkim o roz-
maitym symbolicznym znaczeniu (zawsze wszak związanym z ideą wła-
dzy i panowania); poeci poruszali się w jego ramach dość swobodnie. Ist-
nienie tego popularnego motywu nie zostało dotąd, moim zdaniem, w
pełni zauważone i docenione15.
12 Ewolucję opisu w literaturze epickiej, przede wszystkim łacińskiej, przedstawiła do-
skonale F. Mora, A la recherche du „stylus gravis”. Ebauche d’enquête sur la ,,descriptio”
épique du fr au XIIe siècle, (w:) Styles & valeurs. Pour une histoire de l’art littéraire au
Moyen Age, Paris 1990, s. 121-140. O technice opisu w powieściach antycznych zob. przede
wszystkim: D. Kelly, The Art of Description, (w:) The Legacy of Chretien de Troyes, Am-
sterdam 1987, s. 191-221 oraz K. M. Talarico, „Fundere domum". Medieval descriptive
modes and the Roman d’Eneas, „Yale French Studies” 61/1981, s. 202-224.
iaD. Poirion, Merveille..., s. 14.
14 O architekturze w chansons de geste traktuje najobszerniejsze i właściwie jedyne do
tej pory studium: A. Labbé, L’Architecture des palais et des jardins dans les chansons de
geste. Essai sur le thème du roi en majesté, Paris-Genève, Champion-Slatkine 1987.
15 Zob. Labbé, L’Architecture..., s. 249-254. Trudno oprzeć się wrażeniu, że istniała
wśród średniowiecznych klerków jakaś głęboko zakorzeniona skłonność do powtarzania podob-