Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (7.1995)

58

JACEK KOWALSKI

trami znajdowały się eminetiores lapides („wystające kamienie” - wspo-
rniki?). Napisany mniej więcej w tym samym czasie, co Powieść tzw. List
prezbitera Jana opisuje wieżę przed pałacem króla Indii26. Nie wiadomo,
czy nasz poeta znał List, ale na pewno i on, i autor Listu znali tekst o
siedmiu cudach świata. Zbieżności są uderzające: wieża wspierała się na
jednej kolumnie, na następnych piętrach stało: 8, 16, 32, 64, 64, 32, 16, 8,
4, 2 i znów jedna kolumna, a na niej - lustro pozwalające dostrzec nad-
chodzących nieprzyjaciół. Co do lustra, ono także łączy się z jednym z
„cudów świata”; podróżnicza relacja Benjamina z Tudeli (ok. 1163-1170)
podaje, że na szczycie Latarni Aleksandryjskiej znajdowało się wielkie
zwierciadło, pozwalające z daleka dostrzec wrogie okręty27. Relacja odda-
je zapewne powszechnie krążące legendy, jako że Latarnia należała do
obiektów często odwiedzanych rzez pielgrzymów do Ziemi Świętej. We
wcześniejszych i współczesnych tekstach łacińskich spotykamy też mo-
tyw wiecznie płonącej lampy z automatycznym łucznikiem i gołębiem.
Według Powieści o siedmiu mędrcach miał ją skonstruować Wergiliusz28.
Opis z Powieści o Eneaszu nawiązuje do wszystkich przytoczonych wyżej
tekstów. Przede wszystkim do opisu świątyni Diany. Autor postąpił jednak
zupełnie inaczej, niż twórca Listu. Nie mnoży pięter, nie wyolbrzymia
budowli, aby przewyższyć starożytne monumenty. Przeciwnie: zmniejsza
ilość kondygnacji, ustala za to właściwe proporcje. „Poprawia” swoich
poprzedników. Przy ogromnej mnogości szczegółów grobowiec Kamilli jest
dość zwarty i bardziej konkretny. Po dokładnym prześledzeniu jego
poszczególnych elementów, od podstawy do lustra na szczycie, autor do-
daje jeszcze podsumowanie - krótki rzut oka na całość (w. 7615-7632)
i jej ocenę. W tym podsumowaniu ujęte zostały najważniejsze cechy
grobowca: luki i unoszony przez nie centralny filar, wspierane przezeń
trzy rozszerzające się człony-kondygnacje oraz zwieńczenie z cudownym
lustrem.
W przeciwieństwie do opisów łacińskich, które określają proporcje bu-
dowli różnicując ilość podpór na każdej kondygnacji, tu mamy konkretne
jednostki długości: stopę i sążeń29. Niezależnie od tego podana została li-
czba filarów otaczających pierwsze i drugie piętro. Przy ewentualnej pró-

26 Zob. wyd. G. Zaganelli, La lettera del prete Gianni, Pratiche Editrice 1990, s. 66-69,
140-147,192-193.
27 E. Farai, Recherches..., loco cit.
28 O legendzie Wergiliusza, uważanego w średniowieczu tak za zdolnego architekta jak
czarodzieja, zob. przede wszystkim: D. Comparetti, Virgilio nel Medio Evo, Livourne 1872.
29 Rzecz jasna, nie było w średniowieczu ujednoliconych jednostek mierniczych; sążeń
(teise) miał odpowiadać mniej więcej wysokości człowieka, stopa (pie) - długości ludzkiej
stopy; jeden sążeń liczył 6 stóp. Na średniowiecznych warsztatach budowy wymiary wzno-
szonych budynków obliczano zazwyczaj właśnie według sążni, stóp i cali (zob. np. J. Gim-
pel, Jak budowano w średniowieczu, Warszawa 1968, s. 86).