Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (7.1995)

Adam S. Labuda

CNOTA I GRZECH
W GDAŃSKIEJ TABLICY DZIESIĘCIORGA PRZYKAZAŃ
CZYLI JAK RZECZYWISTOŚĆ PRZEDSTAWIENIA OBRAZOWEGO
S(PO)TYKA SIĘ Z RZECZYWISTOŚCIĄ MIASTA PÓŹNOŚREDNIOWIECZNEGO

Tablica Dziesięciorga Przykazań powstała na przełomie gotyku i rene-
sansu, w fazie wielkiego przewartościowania wizualnego języka i funkcji
sztuki. Tablica odzwierciedla te procesy. Na dzieło to można spoglądać
jednak nie tylko jak na świadectwo przenikania się tych dwóch następu-
jących po sobie artystycznych wizji świata, ale również w perspektywie
typologicznej, dla której przykłady odnajduje się w różnych okresach hi-
storycznych. Chodzi o przeciwstawienie dwóch modeli obrazu, obrazu
schematycznego i obrazu realistycznego; pierwszy odwołuje się do moty-
wów świata rzeczywistego w mocno ograniczonym zakresie, drugi stosuje
tu środki bogate - dążąc do odtworzenia rzeczywistości zewnętrznej wo-
bec obrazu w całej pełni. Dekalog jako gatunek obrazowy silnie tkwi w
sferze obrazowania dydaktycznego, mnemotechnicznego, swoiście użytko-
wego, w której środkiem wyrazu była „zwięzła” forma-sygnał, znak kon-
wencjonalny. Tablica gdańska, przełamując tę tradycję, oznacza zwrot ku
obrazowi realistycznemu z całą jego złożoną retoryką. Obraz wszelako
nie przestaje być zjawiskiem konwencjonalnym. Należy zatem ukazać
konkretne plany relacji, jakie zachodzą między rzeczywistością obrazu
i rzeczywistością wobec niego zewnętrzną1.
Tablica Dziesięciorga Przykazań, wisząca od swych początków na jed-
nym z filarów pośrodku Kościoła Mariackiego, powstała w ostatniej deka-

1 Studium niniejsze powstało w związku z przygotowywaniem niemieckiego wydania
mojej książki: Malarstwo tablicowe w Gdańsku w 2 pol. XV w., Warszawa 1979. W par-
tiach dotyczących opisu poszczególnych kwater Tablicy wielokrotnie nawiązuję do sformu-
łowań zawartych w polskiej edycji książki.