DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Cnota i grzech w gdańskiej Tablicy Dziesięciorga Przykazań: czyli jak rzeczywistość przedstawienia obrazowego s(po)tyka się z rzeczywistością miasta późnośredniowiecznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0069
CNOTA I GRZECH W GDAŃSKIEJ TABLICY DZIESIĘCIORGA PRZYKAZAŃ
67
dzie XV stulecia (il. I)2. Fundatorami tego monumentalnego obrazu byli
zapewne duchowni przełożeni Kościoła Mariackiego. Najogólniejszy cel
ich fundacji opisuje inskrypcja znajdująca się u dołu tablicy, zawierająca
— zaczerpnięte z Ewangelii Mateusza (19, .17) — słowa Jezusa odpowia-
dającego na pytanie bogatego młodzieńca, co czynić, by osiągnąć żywot
wieczny:
„A jeśli chcesz wejść do żywota, zachowuj przykazania” (vis ad vitam
ingredi, serva mandata)3.
Tablica już swym ogólnym kształtem wskazuje na temat dekalogu:
przypomina ona bowiem kamienne tablice, na których Jahwe miał prze-
kazać Mojżeszowi na górze Synaj swoje prawa4. Cykl obrazowy bierze po-
czątek u góry, w strefie pod baldachimem. W dziesięciu polach ilustruje
on poszczególne przykazania (il. 2, 7, 10, 11, 13-14, 16-19). Dwa pierwsze,
zestawione obok siebie, są zamknięte półokręgiem i nakryte lunetowym
zwieńczeniem. Wyobrażenia pozostałych ośmiu przykazań wymalowane
są na prostokątnych kwaterach, rozmieszczonych na dwóch połączonych
ze sobą skrzydłach. Odrębność dwóch pierwszych przykazań podkreślona
jest nie tylko kształtem pola, ale również głębszym opracowaniem prze-
strzennym scenerii5. Ponadto zawartość dwóch pierwszych kwater nie
ogranicza się do tematu przykazania: pierwsza ukazuje w tle Mojżesza
schodzącego z góry Synaj do Izraelitów tańczących wokół złotego cielca,
druga - zesłanie manny. Można jednak wymienić szereg cech wspólnych
2 W latach 1945-1993 Tablica znajdowała się w Muzeum Narodowym w Warszawie. In-
formacja o stanie badań por. Labuda, op.cit., s. 206 nn. Wymiary: całość - 298 x 225 cm;
pojedyncze pole przedstawieniowe - 61,5 x 101,25 cm.
3 Wszystkie napisy pojawiające się na tablicy zestawia W. Drost, Die Marienkirche
und ihre Kunstschätze, Stuttgart 1963 (Die Kunstdenkmäler der Stadt Danzig, Band 4),
s. 96 n.
4 Na temat ikonografii Dziesięciorga Przykazań por.: J. Geffcken, Der Bildercatechis-
mus des fünfzehnten Jahrhunderts und die catechetischen Hauptstücke in dieser Zeit bis
auf Luther. I: Die Zehn Gebote, Leipzig 1855; M. Lechner, Zur Ikonographie der Zehn Ge-
bote Fresken in Nonnberg, Landkreis Altötting, „Ostbairische Grenzmarken. Passauer Jahr-
buch für Geschichte, Kunst und Volkskunde”, 11, 1969, s. 313 nn.; tenże, Zehn Gebote,
(w:) Lexikon der christlichen Ikonographie, T. 4, Rom 1972, szp. 564 nn.; E. Murbach, Die
Darstellung der Zehn Gebote im späten Mittelalter, „Schweizerisches Archiv für Volkskun-
de”, 68-69, 1972-1973, s. 454 nn.; G. Schiller, Ikonographie der christlichen Kunst, IV (1):
Die Kirche, Gütersloh 1977, s. 121 n.; Ch. Laun, Bildkatechese im Spätmittelalter. Allego-
rische und typologische Auslegungen des Dekalogs, Diss. München 1979. O odkryciu fresku
z przedstawieniem Dziesięciorga Przykazań w St. Valentin bei Pfalzen por. E. Oberhai-
dacher-Herzig, Ein neuentdeckter Freskenzyklus Friedrich Pachers und sein Zusam-
menhang mit der rheinisch-elsässischen Glasmalerei, „Österreichische Zeitschrift für
Kunst und Denkmalpflege”, 40, 1986, s. 189 nn.
5 Autorem dwóch pierwszych kwater jest malarz, który wykonał obraz Oblężenie Mal-
borka (dawniej w Dworze Artusa) i ołtarz Trzech Króli cechu kuśnierzy w Kościele Mariac-
kim. Na temat podziału rąk por. Labuda, op.cit., s. 149 n.
67
dzie XV stulecia (il. I)2. Fundatorami tego monumentalnego obrazu byli
zapewne duchowni przełożeni Kościoła Mariackiego. Najogólniejszy cel
ich fundacji opisuje inskrypcja znajdująca się u dołu tablicy, zawierająca
— zaczerpnięte z Ewangelii Mateusza (19, .17) — słowa Jezusa odpowia-
dającego na pytanie bogatego młodzieńca, co czynić, by osiągnąć żywot
wieczny:
„A jeśli chcesz wejść do żywota, zachowuj przykazania” (vis ad vitam
ingredi, serva mandata)3.
Tablica już swym ogólnym kształtem wskazuje na temat dekalogu:
przypomina ona bowiem kamienne tablice, na których Jahwe miał prze-
kazać Mojżeszowi na górze Synaj swoje prawa4. Cykl obrazowy bierze po-
czątek u góry, w strefie pod baldachimem. W dziesięciu polach ilustruje
on poszczególne przykazania (il. 2, 7, 10, 11, 13-14, 16-19). Dwa pierwsze,
zestawione obok siebie, są zamknięte półokręgiem i nakryte lunetowym
zwieńczeniem. Wyobrażenia pozostałych ośmiu przykazań wymalowane
są na prostokątnych kwaterach, rozmieszczonych na dwóch połączonych
ze sobą skrzydłach. Odrębność dwóch pierwszych przykazań podkreślona
jest nie tylko kształtem pola, ale również głębszym opracowaniem prze-
strzennym scenerii5. Ponadto zawartość dwóch pierwszych kwater nie
ogranicza się do tematu przykazania: pierwsza ukazuje w tle Mojżesza
schodzącego z góry Synaj do Izraelitów tańczących wokół złotego cielca,
druga - zesłanie manny. Można jednak wymienić szereg cech wspólnych
2 W latach 1945-1993 Tablica znajdowała się w Muzeum Narodowym w Warszawie. In-
formacja o stanie badań por. Labuda, op.cit., s. 206 nn. Wymiary: całość - 298 x 225 cm;
pojedyncze pole przedstawieniowe - 61,5 x 101,25 cm.
3 Wszystkie napisy pojawiające się na tablicy zestawia W. Drost, Die Marienkirche
und ihre Kunstschätze, Stuttgart 1963 (Die Kunstdenkmäler der Stadt Danzig, Band 4),
s. 96 n.
4 Na temat ikonografii Dziesięciorga Przykazań por.: J. Geffcken, Der Bildercatechis-
mus des fünfzehnten Jahrhunderts und die catechetischen Hauptstücke in dieser Zeit bis
auf Luther. I: Die Zehn Gebote, Leipzig 1855; M. Lechner, Zur Ikonographie der Zehn Ge-
bote Fresken in Nonnberg, Landkreis Altötting, „Ostbairische Grenzmarken. Passauer Jahr-
buch für Geschichte, Kunst und Volkskunde”, 11, 1969, s. 313 nn.; tenże, Zehn Gebote,
(w:) Lexikon der christlichen Ikonographie, T. 4, Rom 1972, szp. 564 nn.; E. Murbach, Die
Darstellung der Zehn Gebote im späten Mittelalter, „Schweizerisches Archiv für Volkskun-
de”, 68-69, 1972-1973, s. 454 nn.; G. Schiller, Ikonographie der christlichen Kunst, IV (1):
Die Kirche, Gütersloh 1977, s. 121 n.; Ch. Laun, Bildkatechese im Spätmittelalter. Allego-
rische und typologische Auslegungen des Dekalogs, Diss. München 1979. O odkryciu fresku
z przedstawieniem Dziesięciorga Przykazań w St. Valentin bei Pfalzen por. E. Oberhai-
dacher-Herzig, Ein neuentdeckter Freskenzyklus Friedrich Pachers und sein Zusam-
menhang mit der rheinisch-elsässischen Glasmalerei, „Österreichische Zeitschrift für
Kunst und Denkmalpflege”, 40, 1986, s. 189 nn.
5 Autorem dwóch pierwszych kwater jest malarz, który wykonał obraz Oblężenie Mal-
borka (dawniej w Dworze Artusa) i ołtarz Trzech Króli cechu kuśnierzy w Kościele Mariac-
kim. Na temat podziału rąk por. Labuda, op.cit., s. 149 n.