78

ADAM S. LABUDA

sfera życia regulowana była w prawnie obowiązujący sposób26. Wspo-
mniane zarządzenie z 1540 roku dokonuje starannego rozróżnienia -
zwłaszcza w odniesieniu do wyższych warstw społeczeństwa gdańskiego
— między częścią wierzchnią i spodnią ubioru. Część wierzchnia podlegała
ścisłej kontroli i reglamentacji co się tyczy barwy, rodzaju i jakości uży-
tych materiałów. Kontrola nad spodnią częścią stroju była znacznie ła-
godniejsza; pole wyboru było tu szersze i dopuszczało większy luksus27.
Obraz nie mógł, z natury rzeczy, uwidocznić owego zróżnicowania między
stroną wierzchnią i spodnią stroju; wszakże zamknięcie postaci w strój o
kubicznej, pełnej prostoty formie stanowi tu uwypuklenie tej pierwszej
strony - oko nie mogło przeniknąć poza zewnętrzną „fasadę”.
Aby stwierdzić, kto nosił nasze zasobne płaszcze, trzeba ponownie
wskazać na fakt, że ustawy o zbytku dokonywały rozwarstwienia społecz-
ności miejskiej w sposób sobie właściwy: co w zakresie materiałów, do-
datków do stroju czy ciężaru ozdób dozwolone było ławnikowi lub żonie
bogatego kupca, zabronione było zwykłemu obywatelowi bądź skromne-
mu rzemieślnikowi28. Ale również szeroko pojmowana górna warstwa
dzieliła się na liczne podgrupy - w Gdańsku wedle stanu majątkowego.
Zarządzenie z 1540 roku określało, jakie rodzaje ubioru i jakie jego skład-
niki dozwolone były w danej podgrupie. Co się tyczy ludzi najzamożniej-
szych, ustawa o strojach nie wskazuje na określone elementy stroju, tak
jakby panowała tu swoboda wyboru. Zajmuje ją natomiast najwyższa ce-
na materiału stroju dla danej podgrupy majątkowej, dopuszczalne roz-
miary wykorzystanego materiału, liczba elementów futrzarskich, rodzaj
skórek, ozdoby i klejnoty. Tym ostatnim sprawom poświęca się osobne
paragrafy: omawiane są w nich perły, srebrne i złote kosztowności ze
względu na ich liczbę i wagę w obrębie danej podgrupy majątkowej. Gdy
przenieść powyższe postanowienia na czas około 1490, kiedy powstała
Tablica, należy odnotować rzecz następującą: obraz wskazuje jednoznacz-
nie na rodzaj i formę stroju, oddaje wspaniałość ich materiałów, niewiele
natomiast informuje o ozdobach, gdyż nawet tych ich składników, które
dozwolone były dla najniżej usytuowanej podgrupy w obrębie najwyższej
26 O. Günther, Danziger Hochzeits- und Kleiderordnungen, „Zeitschrift des West-
preußischen Geschichtsvereins”, 42, 1900, s. 185 nn. i s. 208 nn., gdzie przytoczone jest
brzmienie zarządzenia („Ordennung und raetsame heilbare Gesecze der Konoglichen
Stadt Danntzig zur Ehre, Gedei und Wolfart derselbigen auff Cleidung und Tracht...”).
Ustawy porządkujące sprawy ubioru pojawiają się w Państwie Zakonnym już w XIV i XV
stuleciu, np. w Toruniu (1387) i nieco później w Królewcu. Pierwsza znana gdańska usta-
wa tego typu (Hochzeitsordnung) pochodzi z roku 1457. Por. tamże, s. 207, 186.
27 Günther, op.cit., s. 209 nn.
28 W sprawie różnych kryteriów społecznej stratyfikacji por. Eisenbart, op.cit., s. 28
nn. i 52 nn.