DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Cnota i grzech w gdańskiej Tablicy Dziesięciorga Przykazań: czyli jak rzeczywistość przedstawienia obrazowego s(po)tyka się z rzeczywistością miasta późnośredniowiecznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0081
CNOTA I GRZECH W GDAŃSKIEJ TABLICY DZIESIĘCIORGA PRZYKAZAŃ
79
warstwy, obraz nie ukazuje29. To ostatnie pominięcie nie jest zapewne
dziełem przypadku, ponieważ właśnie biżuteria stanowiła najwymow-
niejszy czynnik różnicujący tę warstwę. Wydaje się zatem, że ukazane na
obrazie stroje nie odzwierciedlają precyzyjnie jakiejś „kostiumologicz-
nie”, w ustawie o zbytku ściśle wyodrębnionej podgrupy społecznej: są
one, by tak rzec, strojami ramowymi, w obrębie których mieści się szero-
ko pojęta warstwa zamożna, od patrycjatu po najbogatszych rzemieślni-
ków, ta warstwa, która decydowała o społecznym i politycznym życiu
miasta. Malarz osiągnął w ten sposób dwa cele. Z jednej strony każdy
przedstawiciel tej warstwy mógł się na obrazie „odnaleźć”, z drugiej stro-
ny przedstawienie obrazowe unaoczniało, że warstwa ta przyodziewa się
zasobnie, ale godnie, nieomal skromnie. Obraz zdaje się tu być pewnym
postulatem, ukazywać pewien ideał. Między przedstawieniem a bardziej
złożoną rzeczywistością była pewna niezgodność; nie ma jednak wątpli-
wości, że rzeczywistość empiryczna, rzeczywistość Gdańska z około 1490
roku, była punktem wyjścia zamierzonej, celowej stylizacji.
Jak pod względem ubioru przedstawia się prawa, negatywna strona
i jaki jest jej stosunek do strony lewej? Odwrócony tyłem młodzieniec ma
na sobie obszerny, elegancki płaszcz. Inni męscy uczestnicy zabawy no-
szą albo luźne tuniki, albo obszerne, po bokach rozcięte pelerynowate
okrycia. Gdy wziąć pod uwagę stroje młodych ludzi z innych kwater (np.
narzeczonego w szóstym i prawowiernych w ósmym przykazaniu), to
można stwierdzić, że malarz ukazuje wytworne ubiory młodzieży. Są one
jednak obyczajowo neutralne, nie naruszają mieszczańskiego rygoru w
sferze ubioru. Czerwona, prosta, obszyta białą bortą suknia posługującej
dziewczyny ma nawet wydźwięk pozytywny. Suknia ta przypomina bo-
wiem tę, którą noszą matka i córka Ferber z Małego ołtarza Ferberów30,
powraca ona ponadto w pozytywnym kontekście w czwartym przykaza-
niu. Sam związek z przedstawieniem na ołtarzu Ferberów wskazuje z ko-
lei na to, że również stroje po prawej stronie stanowią odbicie gdańskiej
rzeczywistości pod tym względem.
Można zatem powiedzieć, że dzięki kostiumowej charakterystyce po-
staci gdańszczanie „odnajdywali” się w przedstawieniach tablicy zarów-
no w swych „dobrych”, jak „złych” działaniach. Musiała ich przy tym
uderzać „artystyczna” demonstracja strojów strony pozytywnej. Obraz
29 Oczywiście tylko zasadnicze założenia gdańskiej ustawy o ubiorach z roku 1540 od-
nosić można do okresu około 1490. O przemianach w prawodawstwie tego typu około 1500
por. Eisenbart, op.cit., s. 28 nn., 52 nn.
30 Gdańsk, kościół Mariacki - reprodukcja por. Labuda, op.cit., ił. 53. Por. także ana-
logiczny ubiór w Ogrodzie zamkniętym w obrazie Oblężenia Malborka, dawniej Gdańsk,
Dwór Artusa - tamże, ił. 133.
79
warstwy, obraz nie ukazuje29. To ostatnie pominięcie nie jest zapewne
dziełem przypadku, ponieważ właśnie biżuteria stanowiła najwymow-
niejszy czynnik różnicujący tę warstwę. Wydaje się zatem, że ukazane na
obrazie stroje nie odzwierciedlają precyzyjnie jakiejś „kostiumologicz-
nie”, w ustawie o zbytku ściśle wyodrębnionej podgrupy społecznej: są
one, by tak rzec, strojami ramowymi, w obrębie których mieści się szero-
ko pojęta warstwa zamożna, od patrycjatu po najbogatszych rzemieślni-
ków, ta warstwa, która decydowała o społecznym i politycznym życiu
miasta. Malarz osiągnął w ten sposób dwa cele. Z jednej strony każdy
przedstawiciel tej warstwy mógł się na obrazie „odnaleźć”, z drugiej stro-
ny przedstawienie obrazowe unaoczniało, że warstwa ta przyodziewa się
zasobnie, ale godnie, nieomal skromnie. Obraz zdaje się tu być pewnym
postulatem, ukazywać pewien ideał. Między przedstawieniem a bardziej
złożoną rzeczywistością była pewna niezgodność; nie ma jednak wątpli-
wości, że rzeczywistość empiryczna, rzeczywistość Gdańska z około 1490
roku, była punktem wyjścia zamierzonej, celowej stylizacji.
Jak pod względem ubioru przedstawia się prawa, negatywna strona
i jaki jest jej stosunek do strony lewej? Odwrócony tyłem młodzieniec ma
na sobie obszerny, elegancki płaszcz. Inni męscy uczestnicy zabawy no-
szą albo luźne tuniki, albo obszerne, po bokach rozcięte pelerynowate
okrycia. Gdy wziąć pod uwagę stroje młodych ludzi z innych kwater (np.
narzeczonego w szóstym i prawowiernych w ósmym przykazaniu), to
można stwierdzić, że malarz ukazuje wytworne ubiory młodzieży. Są one
jednak obyczajowo neutralne, nie naruszają mieszczańskiego rygoru w
sferze ubioru. Czerwona, prosta, obszyta białą bortą suknia posługującej
dziewczyny ma nawet wydźwięk pozytywny. Suknia ta przypomina bo-
wiem tę, którą noszą matka i córka Ferber z Małego ołtarza Ferberów30,
powraca ona ponadto w pozytywnym kontekście w czwartym przykaza-
niu. Sam związek z przedstawieniem na ołtarzu Ferberów wskazuje z ko-
lei na to, że również stroje po prawej stronie stanowią odbicie gdańskiej
rzeczywistości pod tym względem.
Można zatem powiedzieć, że dzięki kostiumowej charakterystyce po-
staci gdańszczanie „odnajdywali” się w przedstawieniach tablicy zarów-
no w swych „dobrych”, jak „złych” działaniach. Musiała ich przy tym
uderzać „artystyczna” demonstracja strojów strony pozytywnej. Obraz
29 Oczywiście tylko zasadnicze założenia gdańskiej ustawy o ubiorach z roku 1540 od-
nosić można do okresu około 1490. O przemianach w prawodawstwie tego typu około 1500
por. Eisenbart, op.cit., s. 28 nn., 52 nn.
30 Gdańsk, kościół Mariacki - reprodukcja por. Labuda, op.cit., ił. 53. Por. także ana-
logiczny ubiór w Ogrodzie zamkniętym w obrazie Oblężenia Malborka, dawniej Gdańsk,
Dwór Artusa - tamże, ił. 133.