Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (7.1995)

WARSZTAT BAROKOWEGO RZEŹBIARZA

105

konsekwentnie do zerwania z kolektywnym, charakteryzującym rzeźbę
średniowiecza, warsztatowym sposobem wykonywania dzieła. Istotnym
czynnikiem podkreślającym kreatywny charakter procesu twórczego był
manualny udział artysty w realizacji rzeźby4. Powszechnym zjawiskiem
było ograniczanie się rzeźbiarzy do pracy w jednym rodzaju tworzywa; we
Włoszech preferowano marmur, mniejszą popularnością cieszyły się nato-
miast brąz i terrakota. Na północy Europy pracowano zarówno w kamie-
niu, jak i w powszechnie stosowanym drewnie. U Michała Anioła „wy-
zwalanie formy” tkwiącej w bloku kamienia zakładało bezpośrednią
obróbkę materiału przez artystę. Wprawdzie już od XV wieku posługiwa-
no się wykonanymi z wosku lub gipsu modelami plastycznymi, lecz służy-
ły one jedynie do materializacji wczesnej fazy pomysłu. W wypadku Mi-
chała Anioła były to tylko wstępne szkice, natomiast zasadnicza czynność
tworzenia polegała na bezpośrednim kuciu bloku marmuru i usuwaniu
zbędnego materiału, na odsłanianiu z bloku kamiennego tkwiącego w
nim, zaprojektowanego w umyśle twórcy, kształtu. Charakterystyczne
dla renesansu było myślenie „blokiem materiału” - dostosowywanie
kształtu dzieła do możliwości technicznych użytego bloku kamienia. Gips
i stiuk stanowiły natomiast typowy materiał dzieł multiplikowanych, ja-
kimi były w XV wieku m.in. popularne we Florencji wizerunki Marii z
Dzieciątkiem (L. Ghiberti, B. Rosselino). Powielanymi wielokrotnie mo-
delami posługiwały się warsztaty della Robbiów, odlewając z wykona-
nych w terrakocie matryc kolejne egzemplarze dzieła.
Indywidualistyczne, kreatywne podejście rzeźbiarzy renesansu powo-
dowało, że pozostawiali oni swym pomocnikom i uczniom jedynie pod-
rzędne czynności przygotowywania materiału i przywiązywali wielką wa-
gę do własnoręcznego wykonania rzeźby. Michał Anioł właśnie ze
względu na konieczność kolektywnej realizacji, unikał pracy w brązie.
Rzeźbiarze doby manieryzmu, uznając za godny artysty jedynie mo-
ment inwencji — disegno, materializujący się w stadium projektu, pozo-
stawiali chętnie techniczną realizację dzieła innym. W połowie XVI stule-
cia preferowanie brązu jako dominującego nośnika materialnego rzeźby
spowodowało, że w praktyce warsztatowej czołowych manierystów flo-
renckich (B. Celliniego, B. Bandinellego, G. da Bolognii) nastąpił
wyraźny podział na twórców modeli i wykonawców - realizujących ich
pomysły w innym niż modelu materiale.
Zmiana formuły stylowej rzeźby, która miała miejsce w Italii w pier-
wszej ćwierci XVII stulecia, a w krajach europejskich na północ od Alp

4 M. Wackernagel, Lebensraum des Künstlers in der florentmischen Renaissance.
Leipzig 1938; B. Cole, The Renaissance Artist at Work. From Pisano to Titian. London
1984; H. Glass er, Artists’ Contracts of the Early Renaissance (Columbia University Ph.D.
1965). Ann Arbor 1973;