WARSZTAT BAROKOWEGO RZEŹBIARZA

107

realizacji, manualne wykonanie rzeźby pozostawiając przeważnie swym
pomocnikom.
Działalność rzeźbiarska Berniniego usankcjonowała powszechny w
baroku podział procesu realizacji dzieła na fazę projektową i fazę wyko-
nawczą, oddany zespołowi pomocników mistrza, tworzących dobrze fun-
kcjonujący, dopasowany do nowych wymogów system nieomal „przemy-
słowej” produkcji rzeźbiarskiej. Chociaż w dalszym ciągu wybitni
rzeźbiarze: G. L. Bernini, Alessandro Algardi czy Francois Duquesnoy ii.,
dysponowali dogłębną znajomością specyfiki materiału i wyśmienitymi
umiejętnościami technicznymi obróbki marmuru, większość pracy manu-
alnej przy realizacji ich dzieł wykonywali pomocnicy.
PRZYGOTOWANIE DO ZAWODU I POZYCJA SOCJALNA RZEŹBIARZA
W warsztacie barokowego rzeźbiarza, poza samym mistrzem, praco-
wali uczniowie przygotowujący się pod jego kierunkiem do zawodu oraz
pomocnicy - ludzie, którzy ukończyli już pełen cykl kształcenia,
rzeźbiarze o różnym stopniu opanowania umiejętności technicznych, czę-
sto fachowcy o wieloletnim stażu. Dysponowali oni niekiedy większymi
od samego mistrza umiejętnościami i talentem, nie dorobili się jednak
własnych warsztatów pracy i nie uzyskali w związku z tym, z różnych
przyczyn, stabilizacji zawodowej i socjalnej.
Liczbę uczniów i pomocników regulowały przepisy cechowe, różne w
poszczególnych krajach i miastach. Była ona jednak zależna w znacznej
mierze od renomy warsztatu i jego ekonomicznej sytuacji. Często w wy-
padku podejmowania krótkoterminowych zamówień wpływowych zlece-
niodawców zwiększano, za zgodą cechu lub bez takiej zgody, liczbę zatru-
dnionych w warsztacie. Przykładowo, dla Gian Lorenzo Berniniego przy
realizacji Cathedra Petri w bazylice Św. Piotra w Rzymie, pracowało 30
wykonawców, w tym 12 rzeźbiarzy5; w praskim warsztacie Macieja Ber-
narda Brauna, uchodzącym za duży, pracowało w okresach mniejszego
spiętrzenia zleceń (1725-1726) - 6 pomocników6; w innych warsztatach
snycerskich środkowej Europy - od 2 do 3 pomocników i tyluż uczniów.
W małych miastach przeważały warsztaty składające się z mistrza, po-
mocnika i ucznia lub tylko z mistrza i ucznia. Rzeźbiarze wędrowni pra-
cowali zazwyczaj w pojedynkę, organizując zespół pomocników w zależno-
ści od zakresu i charakteru konkretnego zlecenia. W wypadku rzeźbiarzy

5 R. Wittkower, Gian Lorenzo Bernini, The Sculpture of the Roman Baroque. London
1955, s. 39, 187; O. J. Blażićek, Bildhauerwerkstatt des Böhmichen Barocks, (w:) Studien
zur Werkstattpraxis ..., s. 13.
6 Blażićek, jw. s. 16