DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Skalska, Agnieszka: "Dziewczynka z chryzantemami" Olgi Boznańskiej-osaczona: uwagi o spojrzeniu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0151
DZIEWCZYNKA Z CHRYZANTEMAMI OLGI BOZNAŃSKIEJ - OSACZONA
149
wyglądu do dyspozycji innych. To siła osobowości determinuje układ dło-
ni, kierunek i wyraz spojrzenia. Opuszczone w bezwładzie ręce, zaplecio-
ne jakimś impulsem, chronią się przed każdą funkcją, poza znaczeniem
własnej obecności. Oczy - sygnał i początek spojrzenia - nie są jego jedy-
nym nośnikiem. Charakter wzroku wynika ze wszystkich elementów
płótna, odnosi się do nich i przez nie jest interpretowany. Należy, obok
gestów, pozy, wszelkiej znaczącej przypadkowości, do elementów tożsa-
mości postaci. Jest on jednym z fenomenów, sposobów jej zjawiania się.
Zawiera w sobie cząstkę struktury owego kogoś, o kogo pytamy.
Kompozycja obrazu nie zawsze jest wartością obiektywną. Zwykle stano-
wi ona część charakterystyki postaci, pozornie jedynie odzewnętrznej.
Dziewczynka z chryzantemami została uwięziona między dwiema barwnymi
plamami, pomiędzy tłem i pierwszym planem, została zamknięta w prosto-
kącie płaszczyzny, a także ograniczona przestrzenną hierarchią kompozycji.
Postać będąca Dziewczynką z chryzantemami jest osaczona przez swą rolę,
przez swoje miejsce, przez sytuację, zagrożona nią i bezradna. Bycie dziew-
czynką z chryzantemami, na tle muru, pod presją własnego cienia, nie wy-
czerpuje jednak jej definicji bycia sobą, które wykracza poza tego rodzaju
określenia. Pozycja widza, do którego postać się odwołuje, dookreślając jed-
nocześnie własną sytuację, także nie jest jednoznaczna. Bierny jako przed-
miot spojrzenia, siłą jego wyrazu zostaje poruszony. W poszukiwaniu „spo-
sobu pomocy, podążając za wzrokiem dziewczynki, odkrywa jej sytuację.
Staje się podmiotem spojrzenia równie bezradnego - pytanie, co zrobić z
kwiatami? pozostaje bez odpowiedzi, trudne „pomiędzy” dziewczynki nie
ulega zmianie, a bezradność w osaczeniu, stanowiąca podstawę jej tożsamo-
ści trwa w pustce, powstałej w miejscu, z którego odszedł widz.
Szczególny wymiar sytuacji Dziewczynki tworzy fakt, że osobą malują-
cą portret była kobieta, a przedmiotem jej spojrzenia, modelem - dziew-
czynka. Zadane w 1971 roku przez Lindę Nochlin pytanie, „dlaczego nie
było wielkich kobiet artystek” przywołujemy wobec twórczości Boznań-
skiej. Ale nie interesuje tu nas kwestia jej wielkości. Pytanie zaczerpnię-
te z obszaru feministycznej historii sztuki jest jedynie punktem wyjścia
dla spojrzenia na portret Dziewczynki z punktu widzenia „kobiecości”.
Griselda Pollock w swoim opracowaniu dotyczącym modernistycznego
malarstwa kobiet11 prowadzi rozważania dotyczące szczególnej sytuacji,
w której znajdowały się artystki na przełomie wieków. W tym okresie
spełnianie jakichkolwiek funkcji zawodowych przez kobiety wiązało się
ze sprzecznością rozpatrywaną na płaszczyźnie socjologii i psychoanalizy.
Przede wszystkim bowiem, sfera życia zawodowego zdominowana była
przez mężczyznę. To on swobodnie poruszał się w miejscach publicznych -
11 G. Pollock, Vision and Difference. Feminity, Feminism and the Histories of Art,
London — New York 1988 (rozdział: Modernity and the spaces of feminity).
149
wyglądu do dyspozycji innych. To siła osobowości determinuje układ dło-
ni, kierunek i wyraz spojrzenia. Opuszczone w bezwładzie ręce, zaplecio-
ne jakimś impulsem, chronią się przed każdą funkcją, poza znaczeniem
własnej obecności. Oczy - sygnał i początek spojrzenia - nie są jego jedy-
nym nośnikiem. Charakter wzroku wynika ze wszystkich elementów
płótna, odnosi się do nich i przez nie jest interpretowany. Należy, obok
gestów, pozy, wszelkiej znaczącej przypadkowości, do elementów tożsa-
mości postaci. Jest on jednym z fenomenów, sposobów jej zjawiania się.
Zawiera w sobie cząstkę struktury owego kogoś, o kogo pytamy.
Kompozycja obrazu nie zawsze jest wartością obiektywną. Zwykle stano-
wi ona część charakterystyki postaci, pozornie jedynie odzewnętrznej.
Dziewczynka z chryzantemami została uwięziona między dwiema barwnymi
plamami, pomiędzy tłem i pierwszym planem, została zamknięta w prosto-
kącie płaszczyzny, a także ograniczona przestrzenną hierarchią kompozycji.
Postać będąca Dziewczynką z chryzantemami jest osaczona przez swą rolę,
przez swoje miejsce, przez sytuację, zagrożona nią i bezradna. Bycie dziew-
czynką z chryzantemami, na tle muru, pod presją własnego cienia, nie wy-
czerpuje jednak jej definicji bycia sobą, które wykracza poza tego rodzaju
określenia. Pozycja widza, do którego postać się odwołuje, dookreślając jed-
nocześnie własną sytuację, także nie jest jednoznaczna. Bierny jako przed-
miot spojrzenia, siłą jego wyrazu zostaje poruszony. W poszukiwaniu „spo-
sobu pomocy, podążając za wzrokiem dziewczynki, odkrywa jej sytuację.
Staje się podmiotem spojrzenia równie bezradnego - pytanie, co zrobić z
kwiatami? pozostaje bez odpowiedzi, trudne „pomiędzy” dziewczynki nie
ulega zmianie, a bezradność w osaczeniu, stanowiąca podstawę jej tożsamo-
ści trwa w pustce, powstałej w miejscu, z którego odszedł widz.
Szczególny wymiar sytuacji Dziewczynki tworzy fakt, że osobą malują-
cą portret była kobieta, a przedmiotem jej spojrzenia, modelem - dziew-
czynka. Zadane w 1971 roku przez Lindę Nochlin pytanie, „dlaczego nie
było wielkich kobiet artystek” przywołujemy wobec twórczości Boznań-
skiej. Ale nie interesuje tu nas kwestia jej wielkości. Pytanie zaczerpnię-
te z obszaru feministycznej historii sztuki jest jedynie punktem wyjścia
dla spojrzenia na portret Dziewczynki z punktu widzenia „kobiecości”.
Griselda Pollock w swoim opracowaniu dotyczącym modernistycznego
malarstwa kobiet11 prowadzi rozważania dotyczące szczególnej sytuacji,
w której znajdowały się artystki na przełomie wieków. W tym okresie
spełnianie jakichkolwiek funkcji zawodowych przez kobiety wiązało się
ze sprzecznością rozpatrywaną na płaszczyźnie socjologii i psychoanalizy.
Przede wszystkim bowiem, sfera życia zawodowego zdominowana była
przez mężczyznę. To on swobodnie poruszał się w miejscach publicznych -
11 G. Pollock, Vision and Difference. Feminity, Feminism and the Histories of Art,
London — New York 1988 (rozdział: Modernity and the spaces of feminity).