150

AGNIESZKA SKALSKA

po wszystkich obszarach miasta. Przestrzenią kobiety była natomiast
wąsko pojmowana sfera „domowego ogniska”, prywatności. Jeśli podej-
mowała ona pracę, jej pozycja stawała się dwuznaczna, w ocenie burżu-
azyjnej moralności - piętnowana. Stąd artystka - w kategoriach społecz-
nych — jako kobieta przekraczająca granice przypisanych sobie obszarów,
stawała się postacią nieokreśloną. Kobiecość i uprawianie zawodu stano-
wiły bowiem sprzeczność. Z tego faktu wynikał również dualizm znacze-
niowy pracowni artystki jako miejsca uprawiania zawodu oraz — jedno-
cześnie - jako fragmentu przestrzeni prywatnej. Identyfikacja artysty
zawiera w sobie element męskości, który nie wywołuje żadnego dysonan-
su, ani zmiany określenia. Definicja kobiety-artystki domaga się specjal-
nych sformułowań. Zgodnie bowiem z teorią Griseldy Pollock, historycz-
nie i kulturowo uwarunkowaną funkcją kobiety jest rola przedmiotu
spojrzenia. Rola podmiotu, wpisana na zasadzie konieczności, w malowa-
nie wizerunków ludzi jest sprzeczna ze społeczną tradycją kobiecości.
Pollock określa problem ten zwięźle, stwierdzając, że w epoce moder-
nizmu „kobiety nie patrzyły”. Ich wizualna funkcja ograniczała się do by-
cia oglądaną.
Na tle tych rozważań, sytuacja artystki wobec modela nabiera nowego
znaczenia. Ulega ona dodatkowej komplikacji, kiedy modelem jest rów-
nież kobieta, dystansująca się wobec swej funkcji „bycia oglądaną” po-
przez spojrzenie, a raczej podmiotowość tego spojrzenia. Artystka i jej
model patrzą. Zwróćmy uwagę na spojrzenie Dziewczynki. Dwoistość jej
wzroku polega na zawarciu w sobie funkcji modela oraz oglądającego. Ła-
mie ona zasadę antyfeministycznego hasła modernizmu - KOBIETA NIE
PATRZY. Sprawia, że Dziewczynka jest interlokutorem rozmowy z wi-
dzem, powielającym, w pewnym stopniu, spojrzenie artystki. Postać,
uwięziona w funkcji pozowania, osaczona rolą modela, wymyka się tego
rodzaju klasyfikacji. Czyni to poprzez obojętność wobec kwiatów, które
włożono jej do rąk, poprzez miejsce sprawiające wrażenie narzuconego
(dziewczynka została ustawiona pod ścianą).
Griselda Pollock zajmuje się w swej książce przestrzenią w obrazach
malowanych przez kobiety lub przedstawiających je. Analizuje prze-
strzeń jako miejsce „akcji” przedstawień związanych ze sztuką femini-
styczną modernizmu, rozpatruje też organizację pola obrazowego - jego
podziały, bariery, które symbolizują granice społecznej egzystencji kobiet.
Pollock stawia przy tym problem przestrzeni społecznej, dostępności
określonych sfer związanych z życiem publicznym. Stwierdza, że „prze-
strzeniami feministycznymi są te, w których feminizm mieszka jako
umiejętność istnienia w dyspucie i społecznej praktyce”12, gdzie kobieta
12 G. Pollock, op.cit., s. 66: „The spaces of feminity are those from which feminity is
lived as a positionality in discourse and social practice”.