DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Czekalski, Stanisław: Między językiem a światem: poematy obrazowe poetyzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0173
Stanisław Czekalski
MIĘDZY JĘZYKIEM A ŚWIATEM.
POEMATY OBRAZOWE POETYZMU*
Postulowane swego czasu przez Rolanda Barthesa badania nad zjawi-
skami literatury i sztuki nowoczesnej, prowadzone w perspektywie utopii
językowych, zdobyły już sobie ugruntowaną pozycję wśród opracowań
historycznoartystycznych* 1. Powstałe na początku lat osiemdziesiątych
prace Andrzeja Turowskiego i Stevena Mansbacha na temat sztuki ro-
syjskiej i zachodnioeuropejskiej drugiej i trzeciej dekady XX w. potwier-
dziły przydatność rozpatrywania dokonań konstruktywistycznego nurtu
awangardy według tego klucza2. Z pozycji poststrukturalistycznych Rosa-
lind Krauss i Yve - Alain Bois wskazywali na lingwistyczne zaplecze ku-
bizmu, zaś John C. Welchman analizował korelacje między refleksją nad
językiem a poszukiwaniami dadaistów i surrealistów3. Stosunkowo sła-
biej natomiast rozpoznana z tego punktu widzenia pozostaje awangardo-
wa sztuka czeska, co jest o tyle paradoksalne, iż właśnie w środowisku
praskim związki między twórczością literacką i artystyczną a rozwijają-
cym się równolegle językoznawstwem były tak bliskie, jak chyba w żad-
nym innym. W odniesieniu do literatury ich znaczenie podkreślał już w
1969 roku Jacek Baluch, zaś poza powtarzającymi się dygresjami na ten
* Artykuł ten jest przeformułowaną i rozszerzoną wersją referatu pt. Postcards from
Utopia, wygłoszonego na konferencji „Kareł Teige and the European Avant-Garde”
w Pradze, w marcu 1994 r.
1 R. Barthes, Wykład, tłum. T. Komendant, „Teksty” 1979, nr 5.
2 A. Turowski, Wielka utopia awangardy. Artystyczne i społeczne utopie w sztuce ro-
syjskiej 1910-1930, Warszawa 1990; S. A. Mansbach, Visions of Totality. Laszlo Moholy-
Nagy, Theo van Doesburg, and El Lissitzky, Ann Arbor 1980.
3 R. Krauss, The Motivation of the Sign; Y. A. Bois, The Semiology of Cubism, oba
teksty w: Picasso and Braque. A Symposium, New York 1992; J. C. Welchman, After the
Wagnerian Bouillabaise: Critical Theory and the Dada and Surrealist Word-Image, (w:)
The Dada and Surrealist Word-Image, Los Angeles 1989.
MIĘDZY JĘZYKIEM A ŚWIATEM.
POEMATY OBRAZOWE POETYZMU*
Postulowane swego czasu przez Rolanda Barthesa badania nad zjawi-
skami literatury i sztuki nowoczesnej, prowadzone w perspektywie utopii
językowych, zdobyły już sobie ugruntowaną pozycję wśród opracowań
historycznoartystycznych* 1. Powstałe na początku lat osiemdziesiątych
prace Andrzeja Turowskiego i Stevena Mansbacha na temat sztuki ro-
syjskiej i zachodnioeuropejskiej drugiej i trzeciej dekady XX w. potwier-
dziły przydatność rozpatrywania dokonań konstruktywistycznego nurtu
awangardy według tego klucza2. Z pozycji poststrukturalistycznych Rosa-
lind Krauss i Yve - Alain Bois wskazywali na lingwistyczne zaplecze ku-
bizmu, zaś John C. Welchman analizował korelacje między refleksją nad
językiem a poszukiwaniami dadaistów i surrealistów3. Stosunkowo sła-
biej natomiast rozpoznana z tego punktu widzenia pozostaje awangardo-
wa sztuka czeska, co jest o tyle paradoksalne, iż właśnie w środowisku
praskim związki między twórczością literacką i artystyczną a rozwijają-
cym się równolegle językoznawstwem były tak bliskie, jak chyba w żad-
nym innym. W odniesieniu do literatury ich znaczenie podkreślał już w
1969 roku Jacek Baluch, zaś poza powtarzającymi się dygresjami na ten
* Artykuł ten jest przeformułowaną i rozszerzoną wersją referatu pt. Postcards from
Utopia, wygłoszonego na konferencji „Kareł Teige and the European Avant-Garde”
w Pradze, w marcu 1994 r.
1 R. Barthes, Wykład, tłum. T. Komendant, „Teksty” 1979, nr 5.
2 A. Turowski, Wielka utopia awangardy. Artystyczne i społeczne utopie w sztuce ro-
syjskiej 1910-1930, Warszawa 1990; S. A. Mansbach, Visions of Totality. Laszlo Moholy-
Nagy, Theo van Doesburg, and El Lissitzky, Ann Arbor 1980.
3 R. Krauss, The Motivation of the Sign; Y. A. Bois, The Semiology of Cubism, oba
teksty w: Picasso and Braque. A Symposium, New York 1992; J. C. Welchman, After the
Wagnerian Bouillabaise: Critical Theory and the Dada and Surrealist Word-Image, (w:)
The Dada and Surrealist Word-Image, Los Angeles 1989.