DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Bryl, Mariusz: New Art History: nauka, polityka, obyczaj
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0207
NEW ART HISTORY: NAUKA, POLITYKA, OBYCZAJ
205
Konserwatyści na każdym kroku podkreślają, że w centrum marksi-
stowskiej teorii sztuki znajduje się teza głosząca zdeterminowanie sfery
artystycznej przez kontekst zewnętrzny, w pierwszym rzędzie ekonomi-
czny, ale i - polityczny, społeczny, ideologiczny. Przy czym, teza ta nie
sprowadza się do oczywistej (również dla konserwatystów) konstatacji
istnienia relacji między dziełem sztuki i warunkami, w jakich powstało,
ale jej ukrytą intencją jest redukcja sztuki do zewnętrznych determinant.
Tymczasem jednym z głównych aksjomatów konserwatywnego światopo-
glądu jest teza głosząca autonomię sztuki, zakorzenioną w estetycznym
wymiarze dzieł. Obrona tak rozumianej autonomii stanowi powracający
motyw w twórczości krytycznej Kramera, oskarżającego całą NAH o re-
dukcjonistyczne zapędy. Znaleźliśmy się obecnie w sytuacji, pisze on
w kontekście książki Svetlany Alpers Rembrandt’s Enterprise, w której
„wielu z najbardziej utalentowanych naukowców i intelektualistów -
zwłaszcza w dziedzinie historii sztuki i badań literackich - prawie wyłą-
cznie zaangażowało się w inspirowane politycznie, plany systematycznej
destrukcji”37.
Błędem byłoby przy tym, twierdzi Kramer, postrzeganie tego fenome-
nu jako „zwyczajnej rewizji zastanych opinii”, rzeczy - w nauce - zupeł-
nie naturalnej. Chodzi tu bowiem o sprawę poważniejszą: o „dekonstru-
kcję” samej „tradycji humanistycznej wraz z jej dokonaniami”. Intencją
podejmowanych wysiłków nie jest głębsze poznanie i zrozumienie osiąg-
nięć przeszłości, ale przeciwnie — ich zasadnicza dyskredytacja tak, by
„całą ideę osiągnięć - w sztuce, czy jakimkolwiek innym obszarze mają-
cym do czynienia z kryteriami estetycznymi lub moralnymi - uczynić wy-
soce podejrzaną, jeśli nie wręcz całkowicie oszukańczą”. Przy całej roz-
maitości metodologii, które mogą być użyte do tego celu, wspólna jest
próba uczynienia „badań sztuki gałęzią nauk społecznych”. Chodzi o to,
by w ten sposób „zdemistyfikować” przedmiot badań, pozbawić sztukę jej
estetycznego i duchowego wymiaru, zredukować ją do poziomu, na któ-
rym „będzie nieodróżnialna od wszelkich innych form kultury material-
nej”. „Koncepcja sztuki transcendującej materialne warunki swego po-
wstania stanowi obrazę dla tej nowej, ściśle deterministycznej nauki”.
I wszystko jedno, czy będzie to determinizm biologiczny, czy klasowy, czy
jakikolwiek inny - „podstawowy cel pozostaje ten sam: sztuka musi zo-
stać usunięta z obszaru estetyki i na trwałe umieszczona w obszarze,
gdzie jedynymi uprawnionymi pytaniami są pytania odnoszące się do
materialnych - czyli politycznych i ekonomicznych - warunków jej pro-
dukcji”. W przypadku omawianej pracy Svetlany Alpers ,Rekonstrukcji”
37 H. Kramer, Rembrandt as Warhol: Svetlana Alpers’,,Enterprise”, „The New Crite-
rion”, April 1988. Przedmiotem krytyki jest praca Alpers: Rembrandt’s Enterprise: The
Studio and the Market, Chicago 1988.
205
Konserwatyści na każdym kroku podkreślają, że w centrum marksi-
stowskiej teorii sztuki znajduje się teza głosząca zdeterminowanie sfery
artystycznej przez kontekst zewnętrzny, w pierwszym rzędzie ekonomi-
czny, ale i - polityczny, społeczny, ideologiczny. Przy czym, teza ta nie
sprowadza się do oczywistej (również dla konserwatystów) konstatacji
istnienia relacji między dziełem sztuki i warunkami, w jakich powstało,
ale jej ukrytą intencją jest redukcja sztuki do zewnętrznych determinant.
Tymczasem jednym z głównych aksjomatów konserwatywnego światopo-
glądu jest teza głosząca autonomię sztuki, zakorzenioną w estetycznym
wymiarze dzieł. Obrona tak rozumianej autonomii stanowi powracający
motyw w twórczości krytycznej Kramera, oskarżającego całą NAH o re-
dukcjonistyczne zapędy. Znaleźliśmy się obecnie w sytuacji, pisze on
w kontekście książki Svetlany Alpers Rembrandt’s Enterprise, w której
„wielu z najbardziej utalentowanych naukowców i intelektualistów -
zwłaszcza w dziedzinie historii sztuki i badań literackich - prawie wyłą-
cznie zaangażowało się w inspirowane politycznie, plany systematycznej
destrukcji”37.
Błędem byłoby przy tym, twierdzi Kramer, postrzeganie tego fenome-
nu jako „zwyczajnej rewizji zastanych opinii”, rzeczy - w nauce - zupeł-
nie naturalnej. Chodzi tu bowiem o sprawę poważniejszą: o „dekonstru-
kcję” samej „tradycji humanistycznej wraz z jej dokonaniami”. Intencją
podejmowanych wysiłków nie jest głębsze poznanie i zrozumienie osiąg-
nięć przeszłości, ale przeciwnie — ich zasadnicza dyskredytacja tak, by
„całą ideę osiągnięć - w sztuce, czy jakimkolwiek innym obszarze mają-
cym do czynienia z kryteriami estetycznymi lub moralnymi - uczynić wy-
soce podejrzaną, jeśli nie wręcz całkowicie oszukańczą”. Przy całej roz-
maitości metodologii, które mogą być użyte do tego celu, wspólna jest
próba uczynienia „badań sztuki gałęzią nauk społecznych”. Chodzi o to,
by w ten sposób „zdemistyfikować” przedmiot badań, pozbawić sztukę jej
estetycznego i duchowego wymiaru, zredukować ją do poziomu, na któ-
rym „będzie nieodróżnialna od wszelkich innych form kultury material-
nej”. „Koncepcja sztuki transcendującej materialne warunki swego po-
wstania stanowi obrazę dla tej nowej, ściśle deterministycznej nauki”.
I wszystko jedno, czy będzie to determinizm biologiczny, czy klasowy, czy
jakikolwiek inny - „podstawowy cel pozostaje ten sam: sztuka musi zo-
stać usunięta z obszaru estetyki i na trwałe umieszczona w obszarze,
gdzie jedynymi uprawnionymi pytaniami są pytania odnoszące się do
materialnych - czyli politycznych i ekonomicznych - warunków jej pro-
dukcji”. W przypadku omawianej pracy Svetlany Alpers ,Rekonstrukcji”
37 H. Kramer, Rembrandt as Warhol: Svetlana Alpers’,,Enterprise”, „The New Crite-
rion”, April 1988. Przedmiotem krytyki jest praca Alpers: Rembrandt’s Enterprise: The
Studio and the Market, Chicago 1988.