DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: De constructione ecclesiae: o artystycznych i społecznych uwarunkowaniach budowy kościoła św. Jakuba w Nysie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28099#0046
44
JAROSŁAW JARZEWICZ
śląskich, ale nawet samą katedrę wrocławską z jej „niemodnym” już obej-
ściem prostokątnym.
Wysoki prestiż hali z obejściem w tym czasie w skali europejskiej po-
twierdzają współczesne kościoły w Heidelbergu (rezydencjonalny palaty-
na reńskiego, potem króla niemieckiego Ruprechta)36, w Dusseldorfie
(rezydencji książąt von Berg), a także kościół w Reinberg (rezydencji
arcybiskupa Kolonii)37.
Genezę artystyczną kościoła nyskiego wywodzono z kręgu parlero-
wskiego38. Jednak zauważyć trzeba, że w sąsiednich Czechach nie ma
dzieła, które mogłoby być źródłem tej koncepcji. Przywoływany niekiedy
kościół św. Jakuba w Brnie zaczęto budować znacznie później39, zaś ko-
ściół w Schwabisch Gmund będący początkiem wielkiej kariery Parlerów
różni się od nyskiego niemal wszystkim oprócz najogólniej pojmowanej
klasyfikacji typologicznej. „Parlerowskie” sklepienia w Nysie pochodzą z
drugiej fazy, są wtórne wobec koncepcji hali z obejściem.
Również motyw skarpy lub filara stojącego na osi kościoła nie może
być traktowany jako znak rozpoznawczy kręgu Parlerowskiego. Oba wa-
rianty zastosował w swoich budowlach Piotr Parler: w kościele św. Bart-
łomieja w Kolin (1360-78 z wolnostojącym filarem na osi) a w kościele św.
Barbary w Kutnej Horze (budowanym od 1388 r.) oś zastawiona jest
skarpą, czy raczej masywem międzykaplicowym40. Wcześniej, w roku
1354 motyw filara i skarpy na osi pomiędzy kaplicami obejścia zaproje-
ktował Johannes z Gmund w chórze kościoła we Freiburgu41. Jednak mo-
tyw ten, jak wynika z badań Alkmara von Ledebuhra, ma długą „przed-
36 D. von Winterfeld, Heiliggeistkirche Heidelberg, Miincłien 1992, passim.
37 H.-J. Bocker, Die Mittelalterliche Backsteinbaukunst Norddeutschlands, Darm-
stadt 1988, s. 200-201.
38 Lapidarnie sformułował ten pogląd N. NuBbaum, Deutsche Kirchenbaukunst der
Gotik. Entwicklung und Bauformen, Koln 1985, s. 230: „...ein Strebepfeiler in der
Chorachse, und das Parallelrippengewblbe des Mittelschiffs wie die gegenstandigen Drei-
strahle des Umgangs lassen an der Herkunft des Chortyps aus der Parlerarchitektur kei-
nen Zweifel”.
39 Por. J. Sedlak, Die architektur in Mahren in der Zeit der Luremburger, (w:) Die
Parler und der Schóne Stil. Resultatband. Hrsg. v. Anton Legner, Koln 1980, s. 123-136,
tutaj s. 133.
40 Kościół w Kutnej Horze dawniej jednoznacznie przypisywany był Piotrowi Par-
terowi. W nowszej literaturze przypuszcza się autorstwo Jana Parlera (syna Piotra), o któ-
rym wiadomo, że w 1383 roku ożenił się w tym mieście. Faktem pozostaje ścisły związek
obu dzieł. Por. D. Libal, Kutna Hora, St. Barbara, (w:) Die Parler und der schóne Stil.
(kat. wys.) Koln 1978, t. 2, s. 639; D. Libal, Goticka architektura, (w:) Dejiny ćeskeho uyt-
oarneho umeni, t. 1/1, Praha 1984, s. 187.
41 H. Reinhardt, J. von Gmiind, Baumeister an den Munstern von Basel und
Freiburg und sein Sohn Michael von Freiburg, Werkmeister am Stra/iburger Munster,
„Zeitschrift fur Schweizerische Archaologie und Kunstgeschichte” 3,1941, s. 137-152.
JAROSŁAW JARZEWICZ
śląskich, ale nawet samą katedrę wrocławską z jej „niemodnym” już obej-
ściem prostokątnym.
Wysoki prestiż hali z obejściem w tym czasie w skali europejskiej po-
twierdzają współczesne kościoły w Heidelbergu (rezydencjonalny palaty-
na reńskiego, potem króla niemieckiego Ruprechta)36, w Dusseldorfie
(rezydencji książąt von Berg), a także kościół w Reinberg (rezydencji
arcybiskupa Kolonii)37.
Genezę artystyczną kościoła nyskiego wywodzono z kręgu parlero-
wskiego38. Jednak zauważyć trzeba, że w sąsiednich Czechach nie ma
dzieła, które mogłoby być źródłem tej koncepcji. Przywoływany niekiedy
kościół św. Jakuba w Brnie zaczęto budować znacznie później39, zaś ko-
ściół w Schwabisch Gmund będący początkiem wielkiej kariery Parlerów
różni się od nyskiego niemal wszystkim oprócz najogólniej pojmowanej
klasyfikacji typologicznej. „Parlerowskie” sklepienia w Nysie pochodzą z
drugiej fazy, są wtórne wobec koncepcji hali z obejściem.
Również motyw skarpy lub filara stojącego na osi kościoła nie może
być traktowany jako znak rozpoznawczy kręgu Parlerowskiego. Oba wa-
rianty zastosował w swoich budowlach Piotr Parler: w kościele św. Bart-
łomieja w Kolin (1360-78 z wolnostojącym filarem na osi) a w kościele św.
Barbary w Kutnej Horze (budowanym od 1388 r.) oś zastawiona jest
skarpą, czy raczej masywem międzykaplicowym40. Wcześniej, w roku
1354 motyw filara i skarpy na osi pomiędzy kaplicami obejścia zaproje-
ktował Johannes z Gmund w chórze kościoła we Freiburgu41. Jednak mo-
tyw ten, jak wynika z badań Alkmara von Ledebuhra, ma długą „przed-
36 D. von Winterfeld, Heiliggeistkirche Heidelberg, Miincłien 1992, passim.
37 H.-J. Bocker, Die Mittelalterliche Backsteinbaukunst Norddeutschlands, Darm-
stadt 1988, s. 200-201.
38 Lapidarnie sformułował ten pogląd N. NuBbaum, Deutsche Kirchenbaukunst der
Gotik. Entwicklung und Bauformen, Koln 1985, s. 230: „...ein Strebepfeiler in der
Chorachse, und das Parallelrippengewblbe des Mittelschiffs wie die gegenstandigen Drei-
strahle des Umgangs lassen an der Herkunft des Chortyps aus der Parlerarchitektur kei-
nen Zweifel”.
39 Por. J. Sedlak, Die architektur in Mahren in der Zeit der Luremburger, (w:) Die
Parler und der Schóne Stil. Resultatband. Hrsg. v. Anton Legner, Koln 1980, s. 123-136,
tutaj s. 133.
40 Kościół w Kutnej Horze dawniej jednoznacznie przypisywany był Piotrowi Par-
terowi. W nowszej literaturze przypuszcza się autorstwo Jana Parlera (syna Piotra), o któ-
rym wiadomo, że w 1383 roku ożenił się w tym mieście. Faktem pozostaje ścisły związek
obu dzieł. Por. D. Libal, Kutna Hora, St. Barbara, (w:) Die Parler und der schóne Stil.
(kat. wys.) Koln 1978, t. 2, s. 639; D. Libal, Goticka architektura, (w:) Dejiny ćeskeho uyt-
oarneho umeni, t. 1/1, Praha 1984, s. 187.
41 H. Reinhardt, J. von Gmiind, Baumeister an den Munstern von Basel und
Freiburg und sein Sohn Michael von Freiburg, Werkmeister am Stra/iburger Munster,
„Zeitschrift fur Schweizerische Archaologie und Kunstgeschichte” 3,1941, s. 137-152.