DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kiepuszewski, Łukasz: Cézanne Strzemińskiego: obraz jako krytyka tekstu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0057
CEZANNE STRZEMIŃSKIEGO
55
W przywołanych pejzażach Cezanne’a pojawiają się liczne odchylenia
od regularnych kształtów umiarowej figury. Natomiast u Strzemińskiego
wszelkie aspekty rzeczywistości przedstawionej zostały jednoznacznie
podporządkowane warunkom płaszczyzny pola i pozbawione prawa do
samodzielnego wobec niej funkcjonowania. Cezanne’owską wymienność
zastępuje dominacja relacji jednokierunkowej, pozwalająca jednolicie
usystematyzować związki płaszczyznowe.
W kompozycji Strzemińskiego obok podziałów pionowo-poziomych po-
jawia się system linii ukośnych, dla których główny moduł stanowi
kształt dachu dominującego w przedstawieniu domu. Nałożenie się
dwóch porządków form - „zamykanie się wzajemne napięć kierunko-
wych” - w obrębie kompozycji nazywa Strzemiński „konfliktem baroko-
wym”. Głównie ze względu na tę cechę formalną prac Cezanne’a, został
on w ramach koncepcji dziejów malarstwa, zawartej w pracy Dualizm
i unizm z 1927 roku, określony przez Strzemińskiego jako reprezentant
baroku impresjonistycznego4. Znajdująca się w wydanym rok później
Unizmie w malarstwie ilustracja do strony piątej pt. „Cezanne — budowa
obrazu” (il. 2) przedstawia analogiczną kompozycję eksponującą na pier-
wszym planie formę domu, za którym piętrzą się linie sugerujące kolejne
domy. Rysunek ten ilustruje zagadnienie „równomiernej kondensacji for-
my na całej powierzchni obrazu”. Strzemiński podkreśla, że choć zderze-
nie form o różnych „napięciach kierunkowych” jest cechą dynamizmu ba-
rokowego, to konsekwentne rozmieszczenie owych napięć w stosunku do
pola obrazowego prowadzi Cezanne’a do osiągnięcia stanu równowagi
i organiczności plastycznej5 - aspektów, które mają również charakte-
ryzować, kompozycję unistyczną opartą na zasadzie absolutnej jedności.
Zasadnicze podziały płaszczyzny Domów w ogrodzie zostały dokonane
przez krótkie linie konturowe, a także za pomocą bezpośrednich zesta-
wień kontrastujących walorowo barw. Multiplikowane podziały przeja-
wiają szczególne zagęszczenie na krańcach kompozycji stwarzając prze-
ciwwagę dla bardziej jednolitej centralnej partii obrazu z płaską plamą
domu. Jednocześnie niezależnie od tych podziałów w obrębie określonych
płaszczyzn pojawiają się modulacje tonów barwnych. Narastają one
szczególnie w partiach drzew całymi falami duktów pędzla. Zbliżenie do
poetyki Cezanne’a przez mechanikę pociągnięć narzędzia odpowiada sfor-
mułowanej w pismach teoretycznych próbie osiągnięcia syntezy rysunku
i koloru: „Cezanne, biorąc od baroku rozerwaną linię konturową i nieza-
leżność koloru od linii, wzbogaca je o wielobarwność”6. Serie krótkich
4 W. Strzemiński, Dualizm i unizm, 1927, (w:) tegoż, Pisma, Wrocław 1975, s. 39.
5 W. Strzemiński, Unizm w malarstwie, Łódź 1928, s. 5.
6 W. Strzemiński, Sztuka nowoczesna.., op. cit., s. 152.
55
W przywołanych pejzażach Cezanne’a pojawiają się liczne odchylenia
od regularnych kształtów umiarowej figury. Natomiast u Strzemińskiego
wszelkie aspekty rzeczywistości przedstawionej zostały jednoznacznie
podporządkowane warunkom płaszczyzny pola i pozbawione prawa do
samodzielnego wobec niej funkcjonowania. Cezanne’owską wymienność
zastępuje dominacja relacji jednokierunkowej, pozwalająca jednolicie
usystematyzować związki płaszczyznowe.
W kompozycji Strzemińskiego obok podziałów pionowo-poziomych po-
jawia się system linii ukośnych, dla których główny moduł stanowi
kształt dachu dominującego w przedstawieniu domu. Nałożenie się
dwóch porządków form - „zamykanie się wzajemne napięć kierunko-
wych” - w obrębie kompozycji nazywa Strzemiński „konfliktem baroko-
wym”. Głównie ze względu na tę cechę formalną prac Cezanne’a, został
on w ramach koncepcji dziejów malarstwa, zawartej w pracy Dualizm
i unizm z 1927 roku, określony przez Strzemińskiego jako reprezentant
baroku impresjonistycznego4. Znajdująca się w wydanym rok później
Unizmie w malarstwie ilustracja do strony piątej pt. „Cezanne — budowa
obrazu” (il. 2) przedstawia analogiczną kompozycję eksponującą na pier-
wszym planie formę domu, za którym piętrzą się linie sugerujące kolejne
domy. Rysunek ten ilustruje zagadnienie „równomiernej kondensacji for-
my na całej powierzchni obrazu”. Strzemiński podkreśla, że choć zderze-
nie form o różnych „napięciach kierunkowych” jest cechą dynamizmu ba-
rokowego, to konsekwentne rozmieszczenie owych napięć w stosunku do
pola obrazowego prowadzi Cezanne’a do osiągnięcia stanu równowagi
i organiczności plastycznej5 - aspektów, które mają również charakte-
ryzować, kompozycję unistyczną opartą na zasadzie absolutnej jedności.
Zasadnicze podziały płaszczyzny Domów w ogrodzie zostały dokonane
przez krótkie linie konturowe, a także za pomocą bezpośrednich zesta-
wień kontrastujących walorowo barw. Multiplikowane podziały przeja-
wiają szczególne zagęszczenie na krańcach kompozycji stwarzając prze-
ciwwagę dla bardziej jednolitej centralnej partii obrazu z płaską plamą
domu. Jednocześnie niezależnie od tych podziałów w obrębie określonych
płaszczyzn pojawiają się modulacje tonów barwnych. Narastają one
szczególnie w partiach drzew całymi falami duktów pędzla. Zbliżenie do
poetyki Cezanne’a przez mechanikę pociągnięć narzędzia odpowiada sfor-
mułowanej w pismach teoretycznych próbie osiągnięcia syntezy rysunku
i koloru: „Cezanne, biorąc od baroku rozerwaną linię konturową i nieza-
leżność koloru od linii, wzbogaca je o wielobarwność”6. Serie krótkich
4 W. Strzemiński, Dualizm i unizm, 1927, (w:) tegoż, Pisma, Wrocław 1975, s. 39.
5 W. Strzemiński, Unizm w malarstwie, Łódź 1928, s. 5.
6 W. Strzemiński, Sztuka nowoczesna.., op. cit., s. 152.