Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (9.1998)

168

SARAH WILSON

ło się z rolą odgrywaną w surrealistycznej maskaradzie przez strój i prze-
branie35. Surrealistyczne manekiny wystawione w r. 1938 w Galerie des
Beaux-Arts inspirowane były niepokojąco udrapowanymi pierwowzorami
Roberta Couturiera z Pavillon cfElegance na Paryskiej Wystawie Świato-
wej, działającymi na odbiorcę nie tyle poprzez swą zgodność z ideałami
piękności opiewanymi przez żurnale, ile raczej dzięki odwróceniu i per-
wersji. Przykładem tego wpływu był surowy „męski manekin” Duchampa
ubrany w szytą na miarę marynarkę.
Surrealistyczna kobieta uczestniczyła w grze o prawdę także przez swoją
nagość. Ideał kobiecej urody można było pokazać z oczyma otwartymi, jako
opalony akt w Harpers Bazaar, albo z oczyma skromnie spuszczonymi, jak
na znanej fotografii nagiej Meret Oppenheim Erotyka zawoalowana (Eroti-
que uoilee), zrobionej przez Man Raya w r. 1933 - modelka kryje się tam za
kołem zamachowym prasy drukarskiej, symbolicznie ubrudzona maszyno-
wym smarem. Kobieta jako alegoria prawdy wygrywana była przeciw „ko-
biecie” jako alegorii „fałszu” (w konsekwencji prawda równała się fałszowi
i filozofia znosiła samą siebie). Obok socjologicznych świadectw wojny płci
toczącej się w latach dwudziestych i trzydziestych oraz idealizujących struk-
tur pozostałości katolicyzmu, Nietzscheańska inspiracja takich związanych
z surrealizmem intelektualistów, jak Georges Bataille, Duchamp i Picabia,
nie podlega dyskusji. Jacąues Derrida odkrył pod powierzchnią mizoginicz-
nych deklaracji Nietzschego przerażające potrójne wiązanie, które surreali-
ści przejęli po nim w spadku. Analiza Derridy znacznie przewyższa swą
subtelnością wywody Riviere:
1. Kobieta jest potępiana, poniżana, pogardzana jako postać lub moc kłamstwa.
Kategoria oskarżenia zostaje zatem wytworzona w imię prawdy, dogmatycznej
metafizyki, łatwowiernego mężczyzny, który wysuwa prawdę i fallus jako swe
własne atrybuty...
2. Kobieta jest potępiana, pogardzana jako postać lub moc prawdy, jako byt
filozoficzny i chrześcijański, który bądź utożsamia się z prawdą, bądź, w odległo-
ści od prawdy, gra jeszcze na niej na swoją korzyść jak na fetyszu, nie wierząc w
nią, pozostając jednak, wskutek podstępu i naiwności (podstęp zawsze skażony
jest naiwnością), w systemie i w ekonomii prawdy, w przestrzeni fallogocentrycz-
nej... Dotąd kobieta jest kastracją dwukrotnie: prawdą i nie-prawdą.

35 Artykuł J. C. Fliigela, Clothes Symbolism and Clothes Ambivalence, poświęcony
symbolizmowi polifallicznemu, ekshibicjonizmowi kobiet, itp., poprzedzał tekst Riviere w
„The International Journal of Psychoanalysis” X, 1929, s. 205-217. Szkic R. Barthesa
Masculin-Feminin-Neutre, wcześniejsza wersja S/Z, stanowi preludium do Systeme de la
Modę, książki napisanej w 1. 1957-1963 i wydanej w r. 1967; patrz R. Barthes, The Fash-
ion System, przeł. M. Ward i R. Howard, New York 1983. Patrz również E. Lemoine-
-Luccioni, La Robę: Essai psychanalytiąue sur le oetement, Paris 1983 i sporządzony
przez R. Martina katalog wystawy Fashion and Surrealism, New York 1987.