DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Wilson, Sarah; Wilczyński, Marek [Übers.]: Maskarady-kobiecości
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0171
MASKARADY-KOBIECOŚCI
169
3. Poza tą podwójną negacją kobieta jest uznawana, afirmowana jako moc afir-
matywna, udająca, artystyczna, dionizyjska. Nie jest ona afirmowana przez męż-
czyznę, lecz sama siebie afirmuje, w sobie i w mężczyźnie.
W sensie, w jakim mówiłem przed chwilą, kastracja nie ma miejsca. Antyfeminizm
jest ze swej strony odwrócony, potępiał on kobietę w tej tylko mierze, w jakiej zajmo-
wała ona dwie pozycje reaktywne i z tych pozycji odpowiadała mężczyźnie.36
Derrida lokalizuje problem teoretyzowania jako takiego wokół „hete-
rogeniczności stylu... jeśliby te trzy typy wypowiedzi miały razem stwo-
rzyć wyczerpujący kod”37. Moim zdaniem o to właśnie chodziło w surre-
alistycznej mnogości kobiecych przedstawień i stylów i proponowanych
przez surrealizm teorii, od l’amour fou do kobiecej rewolucji postulowanej
przez Bretona w Arcane 1738.
A rozwiązanie? Jest nim kobietobójstwo - metaforyczne ćwiartowanie
wizerunków kobiet. Femme sans teste tout en est bon („Kobieta bez głowy
to szczęście dla wszystkich”)39, jak mówi francuskie przysłowie, które z
pewnością znał także Max Ernst: „Muzą pożyteczną jest Muza, którą się
zabija, i to nie raz, ale wciąż na nowo - jej moc polega na tym, że jest za-
razem potężna i martwa, obecna i nieobecna, z odciętą, ale i nieodciętą
głową”40. Centralnym motywem surrealizmu jest dekapitacja bez końca,
fetyszyzacja części kobiecego ciała pozbawionego przede wszystkim twa-
rzy, oczu i spojrzenia - od prekursorskich, zawieszonych na hakach lub
oślepionych aktów Ernsta w UElephant Celebes (1921), Wahającej się ko-
biecie (La Femme chancelante, 1923) i powieści w formie collage’u Kobie-
ta bez stu głów {La Femme 100 tetes, 1929) aż do obscenicznej Kobiety
przepiłowanej {La Femme sciee, b.d.) autorstwa drugorzędnego artysty
Marca Eemansa, wysoko ocenionej w nader „nie-rozumowanym” katalo-
gu wystawy La Femme et le surrealisme44.
Do najbardziej drastycznego zastąpienia spuszczonych oczu przez in-
ne części ciała doszło w Gwałcie {Le Viol) Magritte’a z r. 1934, który to
obraz Breton metonimicznie wykorzystał do zdefiniowania surrealizmu
w ogóle, reprodukując go w tym samym roku na okładce Qu’est-ce que le
surrealisme? {Co to jest surrealizm?). Raz jeszcze mamy tu do czynienia
z podwójnym wiązaniem: zaproszenie do gwałtu przeistacza się w kobietę
36 J. Derrida, Ostrogi. Style Nietzschego, przeł. B. Banasiak, Gdańsk 1997, s. 54-55.
37 Tamże, s. 55 (tłumaczenie zmodyfikowane - M.W.).
38 A. Breton, Arcane 17, 1944.
39 Przysłowie zilustrowane zostało na anonimowym miedziorycie pochodzącym z ok.
1660 r. sceną obcinania głowy; przedr. w La Guerre des Sexes, red. Beaumont-Maillet, s. 8.
Musiało to być źródło do La Femme 100 tetes Maxa Ernsta.
40 B. Johnson, A World of Difference: Disfiguring Poetic Language, Baltimore 1983,
s. 114, cyt. za: Chave, ConstantinBrancusi, s. 291.
41 Katalog wystawy La Femme et le surrealisme (Lozanna: Musee cantonal des Beaux-
-Arts Lausanne, 1987).
169
3. Poza tą podwójną negacją kobieta jest uznawana, afirmowana jako moc afir-
matywna, udająca, artystyczna, dionizyjska. Nie jest ona afirmowana przez męż-
czyznę, lecz sama siebie afirmuje, w sobie i w mężczyźnie.
W sensie, w jakim mówiłem przed chwilą, kastracja nie ma miejsca. Antyfeminizm
jest ze swej strony odwrócony, potępiał on kobietę w tej tylko mierze, w jakiej zajmo-
wała ona dwie pozycje reaktywne i z tych pozycji odpowiadała mężczyźnie.36
Derrida lokalizuje problem teoretyzowania jako takiego wokół „hete-
rogeniczności stylu... jeśliby te trzy typy wypowiedzi miały razem stwo-
rzyć wyczerpujący kod”37. Moim zdaniem o to właśnie chodziło w surre-
alistycznej mnogości kobiecych przedstawień i stylów i proponowanych
przez surrealizm teorii, od l’amour fou do kobiecej rewolucji postulowanej
przez Bretona w Arcane 1738.
A rozwiązanie? Jest nim kobietobójstwo - metaforyczne ćwiartowanie
wizerunków kobiet. Femme sans teste tout en est bon („Kobieta bez głowy
to szczęście dla wszystkich”)39, jak mówi francuskie przysłowie, które z
pewnością znał także Max Ernst: „Muzą pożyteczną jest Muza, którą się
zabija, i to nie raz, ale wciąż na nowo - jej moc polega na tym, że jest za-
razem potężna i martwa, obecna i nieobecna, z odciętą, ale i nieodciętą
głową”40. Centralnym motywem surrealizmu jest dekapitacja bez końca,
fetyszyzacja części kobiecego ciała pozbawionego przede wszystkim twa-
rzy, oczu i spojrzenia - od prekursorskich, zawieszonych na hakach lub
oślepionych aktów Ernsta w UElephant Celebes (1921), Wahającej się ko-
biecie (La Femme chancelante, 1923) i powieści w formie collage’u Kobie-
ta bez stu głów {La Femme 100 tetes, 1929) aż do obscenicznej Kobiety
przepiłowanej {La Femme sciee, b.d.) autorstwa drugorzędnego artysty
Marca Eemansa, wysoko ocenionej w nader „nie-rozumowanym” katalo-
gu wystawy La Femme et le surrealisme44.
Do najbardziej drastycznego zastąpienia spuszczonych oczu przez in-
ne części ciała doszło w Gwałcie {Le Viol) Magritte’a z r. 1934, który to
obraz Breton metonimicznie wykorzystał do zdefiniowania surrealizmu
w ogóle, reprodukując go w tym samym roku na okładce Qu’est-ce que le
surrealisme? {Co to jest surrealizm?). Raz jeszcze mamy tu do czynienia
z podwójnym wiązaniem: zaproszenie do gwałtu przeistacza się w kobietę
36 J. Derrida, Ostrogi. Style Nietzschego, przeł. B. Banasiak, Gdańsk 1997, s. 54-55.
37 Tamże, s. 55 (tłumaczenie zmodyfikowane - M.W.).
38 A. Breton, Arcane 17, 1944.
39 Przysłowie zilustrowane zostało na anonimowym miedziorycie pochodzącym z ok.
1660 r. sceną obcinania głowy; przedr. w La Guerre des Sexes, red. Beaumont-Maillet, s. 8.
Musiało to być źródło do La Femme 100 tetes Maxa Ernsta.
40 B. Johnson, A World of Difference: Disfiguring Poetic Language, Baltimore 1983,
s. 114, cyt. za: Chave, ConstantinBrancusi, s. 291.
41 Katalog wystawy La Femme et le surrealisme (Lozanna: Musee cantonal des Beaux-
-Arts Lausanne, 1987).