DOI Heft:
Polemiki
DOI Artikel:Czekalski, Stanisław: Grottger, czarownice i metoda. O Losowaniu rekrutów, intencji artystycznej i dialogu międzyobrazowym: uwagi na marginesie książki Mariusza Bryla
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0206
204
STANISŁAW CZEKALSKI
Niezwykle gruntowne opracowanie M. Bryla zapewne może na długo
onieśmielać tych, którzy chcieliby znów podjąć temat Grottgera i jego cy-
kli. Zarazem jednak trudno byłoby ten temat uznać za wyczerpany, jako
że książka nie tyle zamyka go w ostatecznych rozstrzygnięciach, co prze-
de wszystkim otwiera nowe horyzonty widzenia Warszaw, Polonii, Litu-
anii i Wojny, pobudzając do dalszych dociekań. Własnym inspiracjom pły-
nącym z tej lektury postanowiłem dać ujście najbliżej źródła (by nie rzec:
w jaskini lwa), nawiązując dialog z autorem w dwóch sprawach, które
podkreśliłem na wstępie: chodzi po pierwsze o analizę pojedynczego
przedstawienia, po drugie o odniesienie go do pierwowzoru obrazowego.
Jest to nie tyle polemika, co raczej własne „trzy grosze” dorzucone do ob-
serwacji autora, a wynikłe z nieodpartej chęci dopisania się gdzieś na ich
marginesie.
2. INTENCJA WIDZENIA CZY WIDZENIE INTENCJI?
Najbardziej dogłębnej analizie struktury obrazowej poddał M. Biyl III
karton z cyklu „Wojna” - Losowanie rekrutów2. Jego rozbudowany opis speł-
nia jednocześnie dwie funkcje: po pierwsze jest próbą przekładu sensu wizu-
alnego obrazu na język dyskursywny, po drugie, zamykając rozdział Obraz
i intencja, prezentuje ów karton jako najlepszy przykład rozwiązania „pro-
blemów, przed którymi stawał artysta każdorazowo, rozpoczynając proces
twórczy, i z którymi zmagał się w toku pracy nad obrazem”.
Interpretacja kartonu prowadzona jest z myślą o dwu zwłaszcza pro-
blemach, które tu artysta pomyślnie rozwiązuje: pierwszy, naczelny, to
zapewnienie „sytuacyjnej oczywistości przedstawienia” dzięki skoncen-
trowaniu kompozycji na głównym bohaterze (losujący młodzieniec)
i uczynieniu go „podmiotem całej narracji”; sprawa druga to przekonywa-
jące unaocznienie dramatyzmu sceny przez „wnikliwą charakterystykę
psychologiczną bohaterów, a także zasugerowanie ich zależności od wła-
dzy anonimowej instytucji”. Wobec tak postawionej problematyki obrazu
w opisie M. Bryla subtelnie splatają się (a może i trochę przeszkadzają
sobie) dwa zasadnicze wątki: jeden, pierwszoplanowy, to wątek dominacji
głównego bohatera nad całością przedstawienia, drugi - drugoplanowy -
to wątek presji wywieranej na niego przez państwo. Oba odnajduje autor
głównie w ujęciu postaci losującego młodzieńca oraz w pełnej napięcia re-
lacji między nim a grupą oficerów - komisją poborową - po lewej stronie
obrazu. W efekcie przyjętych założeń charakterystyka sytuacji młodzień-
ca w obrazie rozegrana została niejako na dwa fronty: służy ona z jednej
2 „Losowanie rekrutów”: rozwiązanie problemu, w: M. Bryl, Cykle..., s. 147-153.
STANISŁAW CZEKALSKI
Niezwykle gruntowne opracowanie M. Bryla zapewne może na długo
onieśmielać tych, którzy chcieliby znów podjąć temat Grottgera i jego cy-
kli. Zarazem jednak trudno byłoby ten temat uznać za wyczerpany, jako
że książka nie tyle zamyka go w ostatecznych rozstrzygnięciach, co prze-
de wszystkim otwiera nowe horyzonty widzenia Warszaw, Polonii, Litu-
anii i Wojny, pobudzając do dalszych dociekań. Własnym inspiracjom pły-
nącym z tej lektury postanowiłem dać ujście najbliżej źródła (by nie rzec:
w jaskini lwa), nawiązując dialog z autorem w dwóch sprawach, które
podkreśliłem na wstępie: chodzi po pierwsze o analizę pojedynczego
przedstawienia, po drugie o odniesienie go do pierwowzoru obrazowego.
Jest to nie tyle polemika, co raczej własne „trzy grosze” dorzucone do ob-
serwacji autora, a wynikłe z nieodpartej chęci dopisania się gdzieś na ich
marginesie.
2. INTENCJA WIDZENIA CZY WIDZENIE INTENCJI?
Najbardziej dogłębnej analizie struktury obrazowej poddał M. Biyl III
karton z cyklu „Wojna” - Losowanie rekrutów2. Jego rozbudowany opis speł-
nia jednocześnie dwie funkcje: po pierwsze jest próbą przekładu sensu wizu-
alnego obrazu na język dyskursywny, po drugie, zamykając rozdział Obraz
i intencja, prezentuje ów karton jako najlepszy przykład rozwiązania „pro-
blemów, przed którymi stawał artysta każdorazowo, rozpoczynając proces
twórczy, i z którymi zmagał się w toku pracy nad obrazem”.
Interpretacja kartonu prowadzona jest z myślą o dwu zwłaszcza pro-
blemach, które tu artysta pomyślnie rozwiązuje: pierwszy, naczelny, to
zapewnienie „sytuacyjnej oczywistości przedstawienia” dzięki skoncen-
trowaniu kompozycji na głównym bohaterze (losujący młodzieniec)
i uczynieniu go „podmiotem całej narracji”; sprawa druga to przekonywa-
jące unaocznienie dramatyzmu sceny przez „wnikliwą charakterystykę
psychologiczną bohaterów, a także zasugerowanie ich zależności od wła-
dzy anonimowej instytucji”. Wobec tak postawionej problematyki obrazu
w opisie M. Bryla subtelnie splatają się (a może i trochę przeszkadzają
sobie) dwa zasadnicze wątki: jeden, pierwszoplanowy, to wątek dominacji
głównego bohatera nad całością przedstawienia, drugi - drugoplanowy -
to wątek presji wywieranej na niego przez państwo. Oba odnajduje autor
głównie w ujęciu postaci losującego młodzieńca oraz w pełnej napięcia re-
lacji między nim a grupą oficerów - komisją poborową - po lewej stronie
obrazu. W efekcie przyjętych założeń charakterystyka sytuacji młodzień-
ca w obrazie rozegrana została niejako na dwa fronty: służy ona z jednej
2 „Losowanie rekrutów”: rozwiązanie problemu, w: M. Bryl, Cykle..., s. 147-153.