DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Didi-Huberman, Georges; Loba, Mirosław [Übers.]: Obraz jako rozdarcie i śmierć wcielonego Boga
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28185#0259
OBRAZ JAKO ROZDARCIE I ÔMIERÔ WCIELONEGO BOGA
257
Prôba Panofsky’ego, jak i Cassirera, wynikala z tego, co bçdzie mozna
nazwac „rozumem przed Freudem”74. Odrzucaia ona inné ujmowanie
pj'zedeterminowania swych przedmiotôw niz to w postaci logicznej - i ty-
powo kantowskiej - dedukcji75. Szczegôlnie frapujgcy przykïad przynosi
sîynna interpretacja Melancholii Dürera. Panofsky przywoluje tam, jak
pamiçtamy, dwie rôznorodne sérié ikonograficzne - z jednej strony trady-
cje: fizjologiczng, odnoszgcg sip do teorii czterech temperamentôw, w
szczegôlnosci zas do typus melancholicus, z drugiej strony alegoryczng
tradycjç sztuk mechanicznych i sztuk wyzwolonych, w szczegôlnosci ty-
pus Geometriae - rycina Dürera bylaby, wediug niego, dokladng syntezg
tych rôznorodnych serii:
Tak wipc w rycinie Dürera l^czg sip dwie formuly ikonograficzne, dotgd calkowi-
cie odrqbne: Melancholici popularnych kalendarzy i Complexbüchlein oraz Typus
Geometriae traktatôw fïlozofïcznych i przedstawien w encyklopediach. W wyniku
tego poigczenia melancholia obdarzona zostala rozumem, a geometria - ludzkim
uczuciem (...) Melancholip wyposazong we wszystko, co implikuje slowo geometria
- krôtko mowigc - Melancholia artificialis, melancholip artysty7 .
Poczgwszy od tej syntetycznej zasady, analiza Panofsky’ego rozwinie
siç w niezwykiy i przykladowy sposôb - przykladowy, gdyz bçdzie do kon-
ca prawdziwg rozkoszg dla umysîu. Przywoiana synteza dostarcza rze-
czywiscie zasady interpretacji, ktôra w sobie - to znaczy w swej ogôlnosci
- zadowala umysl, nie pomijajgc przedstawienia duzej liczby ikonografï-
cznych detali samej ryciny77. Dostarcza przyjemnego uczucia zamknipcia,
wyczerpania, zamkniçcia kola: narzuca si^ nam idea, ze pewna droga
ostatecznie zostala pokonana w dziele Dürera, a zatem spelniony jest pe-
wien model, ktôrego ikonograficzna transformacja zostanie wydedukowa-
na, gdyz dwie rôznorodne sérié ulegiy zsumowaniu, ktôrego rezultat pre-
zentowany jest w objasnionej figurze Melancholii. A sjmtetyczna wizja 14 * * * * * * * * * * * * * *
14 Wediug slusznego - i anonimowego - streszczenia La philosophie des formes symbo-
liques, ktore ukazalo siç w czasopismie „Scilicet”, nr 6-7, 1976, s. 295-325. Zacytujmy, aby
to humorystycznie wyrazic zdanie J. Lacana: „La brosse cantienne elle-même a besoin de
son alcali”, Ecrits, s. 43.
/0 „Tout se passe, en effet, comme si l’ordre chronologique y était quelque sorte
déductible de l’ordre logique, l’histoire étant seulement le lieu où s’accomplit la tendance à
l’auto-compétion du système”. P. Bourdieu, Postface do: E. Panofsky, Architecture go-
thique et pensée scolastique, s. 164.
/6 E. Panofsky, Trzy ryciny Albrechta Dürera, w: Studia z historii sztuki, Warszawa
1971, s. 281-282. Ta sama analiza znajduje siq grosso modo w wielkim dziele R. Kliban-
sky, E. Panofsky i F. Saxl, Saturne et mélancolie. Etudes historiques et philosophiques:
nature, religion, médecine et art, Gallimard, Paris 1989, s. 29.
77 Takie jak uplecione rosliny, ksiqga, kompas, skulony pies, nietoperz, ciemna twarz
(faciès nigra) Melancholii, jej piqsc podtrzymujqca policzek, sakiewka lub torebka na klu-
cze... Por. E. Panofsky, Trzy ryciny Albrechta Dürera..., s. 281-282.
257
Prôba Panofsky’ego, jak i Cassirera, wynikala z tego, co bçdzie mozna
nazwac „rozumem przed Freudem”74. Odrzucaia ona inné ujmowanie
pj'zedeterminowania swych przedmiotôw niz to w postaci logicznej - i ty-
powo kantowskiej - dedukcji75. Szczegôlnie frapujgcy przykïad przynosi
sîynna interpretacja Melancholii Dürera. Panofsky przywoluje tam, jak
pamiçtamy, dwie rôznorodne sérié ikonograficzne - z jednej strony trady-
cje: fizjologiczng, odnoszgcg sip do teorii czterech temperamentôw, w
szczegôlnosci zas do typus melancholicus, z drugiej strony alegoryczng
tradycjç sztuk mechanicznych i sztuk wyzwolonych, w szczegôlnosci ty-
pus Geometriae - rycina Dürera bylaby, wediug niego, dokladng syntezg
tych rôznorodnych serii:
Tak wipc w rycinie Dürera l^czg sip dwie formuly ikonograficzne, dotgd calkowi-
cie odrqbne: Melancholici popularnych kalendarzy i Complexbüchlein oraz Typus
Geometriae traktatôw fïlozofïcznych i przedstawien w encyklopediach. W wyniku
tego poigczenia melancholia obdarzona zostala rozumem, a geometria - ludzkim
uczuciem (...) Melancholip wyposazong we wszystko, co implikuje slowo geometria
- krôtko mowigc - Melancholia artificialis, melancholip artysty7 .
Poczgwszy od tej syntetycznej zasady, analiza Panofsky’ego rozwinie
siç w niezwykiy i przykladowy sposôb - przykladowy, gdyz bçdzie do kon-
ca prawdziwg rozkoszg dla umysîu. Przywoiana synteza dostarcza rze-
czywiscie zasady interpretacji, ktôra w sobie - to znaczy w swej ogôlnosci
- zadowala umysl, nie pomijajgc przedstawienia duzej liczby ikonografï-
cznych detali samej ryciny77. Dostarcza przyjemnego uczucia zamknipcia,
wyczerpania, zamkniçcia kola: narzuca si^ nam idea, ze pewna droga
ostatecznie zostala pokonana w dziele Dürera, a zatem spelniony jest pe-
wien model, ktôrego ikonograficzna transformacja zostanie wydedukowa-
na, gdyz dwie rôznorodne sérié ulegiy zsumowaniu, ktôrego rezultat pre-
zentowany jest w objasnionej figurze Melancholii. A sjmtetyczna wizja 14 * * * * * * * * * * * * * *
14 Wediug slusznego - i anonimowego - streszczenia La philosophie des formes symbo-
liques, ktore ukazalo siç w czasopismie „Scilicet”, nr 6-7, 1976, s. 295-325. Zacytujmy, aby
to humorystycznie wyrazic zdanie J. Lacana: „La brosse cantienne elle-même a besoin de
son alcali”, Ecrits, s. 43.
/0 „Tout se passe, en effet, comme si l’ordre chronologique y était quelque sorte
déductible de l’ordre logique, l’histoire étant seulement le lieu où s’accomplit la tendance à
l’auto-compétion du système”. P. Bourdieu, Postface do: E. Panofsky, Architecture go-
thique et pensée scolastique, s. 164.
/6 E. Panofsky, Trzy ryciny Albrechta Dürera, w: Studia z historii sztuki, Warszawa
1971, s. 281-282. Ta sama analiza znajduje siq grosso modo w wielkim dziele R. Kliban-
sky, E. Panofsky i F. Saxl, Saturne et mélancolie. Etudes historiques et philosophiques:
nature, religion, médecine et art, Gallimard, Paris 1989, s. 29.
77 Takie jak uplecione rosliny, ksiqga, kompas, skulony pies, nietoperz, ciemna twarz
(faciès nigra) Melancholii, jej piqsc podtrzymujqca policzek, sakiewka lub torebka na klu-
cze... Por. E. Panofsky, Trzy ryciny Albrechta Dürera..., s. 281-282.