DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Didi-Huberman, Georges; Loba, Mirosław [Übers.]: Obraz jako rozdarcie i śmierć wcielonego Boga
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28185#0261
OBRAZ JAKO ROZDARCIE I SMIERÔ WCIELONEGO BOGA
259
sîuchu80. Zas dedukcja przynosi korzysc interpretacji, ktôra, niczym Ate-
na, wyioni sip z helmem na glowie ze swego olimpijskiego - lub Kanto-
wskiego - rodzica. Dedukcja otwiera tylko po to, aby zamkngc. Z jednej
strony daje sens, uprzedza ruch zamykania i tworzy spontanicznie cos
jakby juz-historiç, a w kazdym razie uczasowiony kierunek interpretacji.
Z drugiej strony dedukcja zamyka siç sama na inné mozliwe polgczenia,
na inné wirtualne skojarzenia, ktôrych kierunek lub celowosc historycz-
na nie sq jeszcze uchwytne, ale ktôre nie narzucajg swej tuiaczej natar-
czywosci symptomatycznej. To na tych „poigczeniach” lub „szczçsliwych
przypadkach” bçdzie zbyt czpsto skupiala sip interpretacja Panofsky’ego
dla potrzeb jego syntezy, aby wyprzec oczywistosc.
Czyin jest zatem ta „reszta” lub ôw symptom, o ktôrym piçkna analiza
Melencolii I nie chcialaby nie wiedziec? Powiedzmy to od razu81: chodzi o
fakt, ze sztuka Dürera wypowiadala takze paradygmat religijny, para-
dygmat nasladowania Chrystusa, gdzie melancholia odnajdzie swôj ob-
szar aplikaeji rôwnie paradoksalny, co samodzielny. Autoportret Dürera
jako melancholijnego artysty nalezy do systemu wraz z figuratywng pra-
ktykg imitatio Christi - co zaklada w gruncie rzeczy, ze Chrystus môgi
takze dostarczyc ostatecznego przykladu melancholii, ktôrej ludzka for-
ma bylaby na podobienstwo... Hipoteza sama w sobie nie jest burzyciel-
ska ani nawet zuchwala, poniewaz zwlaszcza w Niemczech czasow
Dürera istnieje ikonografia melancholijnego Chrystusa - ikonografia,
ktôra ukazuje teologiç derelictio Christi w postaci melancholijnych ge-
stôw, co daje przedstawienia Chrystusa siedzgcego, zamyslonego, o smut-
nej twarzy, z piçscig przy policzku: smutne, osamotnione, hieratyczne
warianty Chrystusa frasobliwego albo Mçza Bolesci82. Zdziwienie bierze
sip raezej stgd, ze Panofsky zrezygnowal z poprzecznej artykulacji, ktôrg
wszystko (nawet w jego wlasnych interpretacjach) przywolywalo - lecz
co, po jej przywolaniu, zburzyloby lub co najmniej nader skomplikowaîo
jego syntetyczng wizjç Melencolii I, Dürera, a bye moze renesansu w ogôle.
Zdziwienie i symptomatyczny fakt zalezg, scisle biorge, od tego: z jed-
nej strony Panofsky drgzyl z niezrôwnang precyzj g ikonografia melancho-
lii (tak, aby nam przekazac tç wielkg klasyczng „sum^”, ktôrg jest Sa-
turn) i odkrywal wartosc autoportretu, ktôrg taka ikonografia mogia
zaczerpngc u Dürera; z innej strony jego studium o artyscie z Norymber-
gi zawiodlo go do podkreslenia wspanialego zwigzku autoportretôw
80 Por. posrôd innych tekstow J. Lacan, Ecrits, s. 585-645.
81 Te kilka uwag streszcza moje seminarium w EHESS w 1988-1989 o autoportrecie
wedlug Dürera i uprzedza jego redakcjç.
82 Por. na przyklad wspanial^ drewnian^ rzezb^ w katedrze w Brunszwiku. Ikonogra-
flç melancholijnego Chrystusa mozna odnalezc na przyklad u Jana Gossaerta (Mabuse),
Nicolasa Hogenberga lub Hansa Baldunga Griena z tej samej epoki.
259
sîuchu80. Zas dedukcja przynosi korzysc interpretacji, ktôra, niczym Ate-
na, wyioni sip z helmem na glowie ze swego olimpijskiego - lub Kanto-
wskiego - rodzica. Dedukcja otwiera tylko po to, aby zamkngc. Z jednej
strony daje sens, uprzedza ruch zamykania i tworzy spontanicznie cos
jakby juz-historiç, a w kazdym razie uczasowiony kierunek interpretacji.
Z drugiej strony dedukcja zamyka siç sama na inné mozliwe polgczenia,
na inné wirtualne skojarzenia, ktôrych kierunek lub celowosc historycz-
na nie sq jeszcze uchwytne, ale ktôre nie narzucajg swej tuiaczej natar-
czywosci symptomatycznej. To na tych „poigczeniach” lub „szczçsliwych
przypadkach” bçdzie zbyt czpsto skupiala sip interpretacja Panofsky’ego
dla potrzeb jego syntezy, aby wyprzec oczywistosc.
Czyin jest zatem ta „reszta” lub ôw symptom, o ktôrym piçkna analiza
Melencolii I nie chcialaby nie wiedziec? Powiedzmy to od razu81: chodzi o
fakt, ze sztuka Dürera wypowiadala takze paradygmat religijny, para-
dygmat nasladowania Chrystusa, gdzie melancholia odnajdzie swôj ob-
szar aplikaeji rôwnie paradoksalny, co samodzielny. Autoportret Dürera
jako melancholijnego artysty nalezy do systemu wraz z figuratywng pra-
ktykg imitatio Christi - co zaklada w gruncie rzeczy, ze Chrystus môgi
takze dostarczyc ostatecznego przykladu melancholii, ktôrej ludzka for-
ma bylaby na podobienstwo... Hipoteza sama w sobie nie jest burzyciel-
ska ani nawet zuchwala, poniewaz zwlaszcza w Niemczech czasow
Dürera istnieje ikonografia melancholijnego Chrystusa - ikonografia,
ktôra ukazuje teologiç derelictio Christi w postaci melancholijnych ge-
stôw, co daje przedstawienia Chrystusa siedzgcego, zamyslonego, o smut-
nej twarzy, z piçscig przy policzku: smutne, osamotnione, hieratyczne
warianty Chrystusa frasobliwego albo Mçza Bolesci82. Zdziwienie bierze
sip raezej stgd, ze Panofsky zrezygnowal z poprzecznej artykulacji, ktôrg
wszystko (nawet w jego wlasnych interpretacjach) przywolywalo - lecz
co, po jej przywolaniu, zburzyloby lub co najmniej nader skomplikowaîo
jego syntetyczng wizjç Melencolii I, Dürera, a bye moze renesansu w ogôle.
Zdziwienie i symptomatyczny fakt zalezg, scisle biorge, od tego: z jed-
nej strony Panofsky drgzyl z niezrôwnang precyzj g ikonografia melancho-
lii (tak, aby nam przekazac tç wielkg klasyczng „sum^”, ktôrg jest Sa-
turn) i odkrywal wartosc autoportretu, ktôrg taka ikonografia mogia
zaczerpngc u Dürera; z innej strony jego studium o artyscie z Norymber-
gi zawiodlo go do podkreslenia wspanialego zwigzku autoportretôw
80 Por. posrôd innych tekstow J. Lacan, Ecrits, s. 585-645.
81 Te kilka uwag streszcza moje seminarium w EHESS w 1988-1989 o autoportrecie
wedlug Dürera i uprzedza jego redakcjç.
82 Por. na przyklad wspanial^ drewnian^ rzezb^ w katedrze w Brunszwiku. Ikonogra-
flç melancholijnego Chrystusa mozna odnalezc na przyklad u Jana Gossaerta (Mabuse),
Nicolasa Hogenberga lub Hansa Baldunga Griena z tej samej epoki.