DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Didi-Huberman, Georges; Loba, Mirosław [Übers.]: Obraz jako rozdarcie i śmierć wcielonego Boga
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28185#0265
OBRAZ JAKO ROZDARCIE I SMIERG WCIELONEGO BOGA
263
nigdy nie rozwigzanego lub nie zazegnanego do konca, co daje symptomowi
prawo pojawienia sip nawet - i zwiaszcza - tam, gdzie sip go nie spodziewa-
my. Freud tlumaczyl swoistg „trwalosc” symptomu faktem, ze miesci sip on
na „granicy-posterunku” dwôch scieraj^cych sip sil oraz tym, ze wysiiek wal-
ki z symptomem tylko bardziej uwydatnia tp trwalosc92.
Co do wiedzy o tym, w jaki sposôb Symbol i symptom odnajduj^ sw^
najlepsz^ artykulacjp, swôj wspôlny element, to nie zdobpdziemy jej pyta-
j^c, „co symbolizuje symptom”. Pewne jest, ze symptom symbolizuje, ale
nie symbolizuje w taki sposôb, w jaki lew symbolizuje silp - nawet jesli
jestesmy uprzedzeni, ze byk moze takze j^ symbolizowac93. Trzeba zatem
poddac krytyce utozsamienie przez Panofsky’ego symbolizacji i meaning
- tak zwanej „istotnej” tresci znaczenia, pol^czonej ze slynnymi „ogôlny-
mi i zasadniczymi skionnosciami ludzkiego umyslu”. Wybitna symbolicz-
nosc symptomu nie jest rozumiana w teorii Freudowskiej jako stosunek
jednego elementu do drugiego, lecz jako otwarty zbiôr relacji pomipdzy
zbiorami eiementôw, podatnych na otwarcie...gdyz kazdy element jest
naznaczony tym „minimum predeterminacji, ktôre stanowi podwôjny
sens”94. Co zatem „symbolizuje” symptom? Symbolizuje zdarzenia zarôw-
no majgce miejsce, jak nie majgce miejsca95. Symbolizuje kazdg rzecz
wraz z jej przeciwienstwem; jak pisai Freud: „kunsztownie wybrany dwu-
znacznik o dwôch zupelnie sprzecznych znaczeniach”96. A symbolizujgc
przedstawia, jednakze przedstawia w sposôb zdeformowany. Niesie w so-
bie trzy podstawowe warunki: zamkniçcia, powrotu obecnego w zamknip-
ciu oraz napiçtej dwuznacznosci pomipdzy zamknipciem a jego przedsta-
wieniem - taki bylby byc moze jego podstawowy rytm97.
Panofsky, jak wiemy, utozsamial Symbol i symptom, utozsamial je oba
„na sposôb, w jaki - w zmiennych warunkach historycznych - ogôlne i za-
sadnicze sklonnosci umyslu ludzkiego, wyrazaly sip w specyficznych te-
matach i pojçciach” - ikonologia zas kopiowaia istotp tych „tematôw”
92 Por. Z. Freud, op.cit., s. 14-15. Tegoz, Wstçp do psychoanalizy, s. 353: „Obie sily,
ktôre si§ rozeszîy, spotykaja^ siç znôw w objawie, godz^ siç niejako przez kompromisowosc
jego powstania. Dlatego tez objaw jest tak odporny; podtrzymuj^ go obie strony”.
93 G. W. F. Hegel, Estetyka.
94 J. Lacan, Ecrits, s. 269.
95 Por. Z. Freud, Wstçp do psychoanalizy, s. 362.
96 Tamze, s. 355.
97 J. Lacan, Ecrits, s. 358: „Le symptôme est le retour du refoulé dans le compromis”.
- Zapamiçtajmy takze tp paradoksaln^ ekwiwalencjp, podkreslan^ wielokrotnie przez La-
cana, stlumienia i powrotu stlumionego w symptomie. Nalezaloby zatem poglpbic lekturp
seminarium o „sinthomie” z 1975-1976 roku, gdzie Lacan rozwazal kwestip ujpcia sztuki
poprzez symptom. Rysowala sip jeszcze jedna, paradoksalna ekwiwalencja, wedîug ktôrej
wraz z sztuk^ i dwuznacznosci^ - jedna i druga dotknipta przez symptom - „mamy tylko
id jako bron wobec symptomu”... Jakby chcial powiedziec, ze dzielo sztuki gra na sympto-
mie, jak i go udaremnia. Por. J. Lacan, Séminaire sur le sinthome, s. 6-10.
263
nigdy nie rozwigzanego lub nie zazegnanego do konca, co daje symptomowi
prawo pojawienia sip nawet - i zwiaszcza - tam, gdzie sip go nie spodziewa-
my. Freud tlumaczyl swoistg „trwalosc” symptomu faktem, ze miesci sip on
na „granicy-posterunku” dwôch scieraj^cych sip sil oraz tym, ze wysiiek wal-
ki z symptomem tylko bardziej uwydatnia tp trwalosc92.
Co do wiedzy o tym, w jaki sposôb Symbol i symptom odnajduj^ sw^
najlepsz^ artykulacjp, swôj wspôlny element, to nie zdobpdziemy jej pyta-
j^c, „co symbolizuje symptom”. Pewne jest, ze symptom symbolizuje, ale
nie symbolizuje w taki sposôb, w jaki lew symbolizuje silp - nawet jesli
jestesmy uprzedzeni, ze byk moze takze j^ symbolizowac93. Trzeba zatem
poddac krytyce utozsamienie przez Panofsky’ego symbolizacji i meaning
- tak zwanej „istotnej” tresci znaczenia, pol^czonej ze slynnymi „ogôlny-
mi i zasadniczymi skionnosciami ludzkiego umyslu”. Wybitna symbolicz-
nosc symptomu nie jest rozumiana w teorii Freudowskiej jako stosunek
jednego elementu do drugiego, lecz jako otwarty zbiôr relacji pomipdzy
zbiorami eiementôw, podatnych na otwarcie...gdyz kazdy element jest
naznaczony tym „minimum predeterminacji, ktôre stanowi podwôjny
sens”94. Co zatem „symbolizuje” symptom? Symbolizuje zdarzenia zarôw-
no majgce miejsce, jak nie majgce miejsca95. Symbolizuje kazdg rzecz
wraz z jej przeciwienstwem; jak pisai Freud: „kunsztownie wybrany dwu-
znacznik o dwôch zupelnie sprzecznych znaczeniach”96. A symbolizujgc
przedstawia, jednakze przedstawia w sposôb zdeformowany. Niesie w so-
bie trzy podstawowe warunki: zamkniçcia, powrotu obecnego w zamknip-
ciu oraz napiçtej dwuznacznosci pomipdzy zamknipciem a jego przedsta-
wieniem - taki bylby byc moze jego podstawowy rytm97.
Panofsky, jak wiemy, utozsamial Symbol i symptom, utozsamial je oba
„na sposôb, w jaki - w zmiennych warunkach historycznych - ogôlne i za-
sadnicze sklonnosci umyslu ludzkiego, wyrazaly sip w specyficznych te-
matach i pojçciach” - ikonologia zas kopiowaia istotp tych „tematôw”
92 Por. Z. Freud, op.cit., s. 14-15. Tegoz, Wstçp do psychoanalizy, s. 353: „Obie sily,
ktôre si§ rozeszîy, spotykaja^ siç znôw w objawie, godz^ siç niejako przez kompromisowosc
jego powstania. Dlatego tez objaw jest tak odporny; podtrzymuj^ go obie strony”.
93 G. W. F. Hegel, Estetyka.
94 J. Lacan, Ecrits, s. 269.
95 Por. Z. Freud, Wstçp do psychoanalizy, s. 362.
96 Tamze, s. 355.
97 J. Lacan, Ecrits, s. 358: „Le symptôme est le retour du refoulé dans le compromis”.
- Zapamiçtajmy takze tp paradoksaln^ ekwiwalencjp, podkreslan^ wielokrotnie przez La-
cana, stlumienia i powrotu stlumionego w symptomie. Nalezaloby zatem poglpbic lekturp
seminarium o „sinthomie” z 1975-1976 roku, gdzie Lacan rozwazal kwestip ujpcia sztuki
poprzez symptom. Rysowala sip jeszcze jedna, paradoksalna ekwiwalencja, wedîug ktôrej
wraz z sztuk^ i dwuznacznosci^ - jedna i druga dotknipta przez symptom - „mamy tylko
id jako bron wobec symptomu”... Jakby chcial powiedziec, ze dzielo sztuki gra na sympto-
mie, jak i go udaremnia. Por. J. Lacan, Séminaire sur le sinthome, s. 6-10.