DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Juszkiewicz, Piotr: Malarstwo w poszukiwaniu języka, język w poszukiwaniu malarstwa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28179#0223
Piotr Juszkiewicz
MALARSTWO W POSZUKIWANIU JĘZYKA,
JĘZYK W POSZUKIWANIU MALARSTWA*
Właściwym bohaterem dyskusji o współczesnym malarstwie jest naj-
częściej poczucie kryzysu tejże sztuki, a przynajmniej uczucie niepokoju z
nim związane. Ów niepokój wypowiadany jest w tych momentach, w któ-
rych cechy współczesnego świata sztuki - takie jak silna obecność mecha-
nizmów komercyjnych czy instytucjonalnych, agresywna obecność no-
wych mediów - określa się jako mniejsze lub większe zagrożenie dla
sztuki samej. Towarzyszy częstokroć temu inny jeszcze niepokój - czy
zjawiska te, obecne w kulturze modernizmu, nie spowodowały wyratowa-
nia na margines społecznej uwagi tych artystów i tych artystycznych zja-
wisk, których nie udało się zasymilować w ramach nowoczesnej kultury
i czy hierarchie akademickiej historii sztuki nie powinny podlegać rewizji
poprowadzonej z punktu widzenia „sztuki”, a nie „teorii”. Wydaje się jed-
nak, że to, co we współczesnym życiu artystycznym nazywa się efektem
odejścia od sztuki, zagubienia jej, porzucenia jej właściwych obszarów,
jest w istocie efektem braku refleksji nad językiem w jego funkcji mówie-
nia o widzianym. I w tym miejscu, jestem przekonany, musimy rozpocząć
dyskusję - mówimy o malarstwie nie mówiąc o obrazie, mówimy o obra-
zie nie mówiąc o języku, którym chcemy go wypowiedzieć.
Eugen Fromantin, opisując Męczeństwo św. Liwiniusza Rubensa, na-
mawia nas, byśmy oglądając obraz zapomnieli na chwilę, iż chodzi o:
(...) nikczemne i dzikie morderstwo popełnione na osobie świętego biskupa, które-
mu wyrwano właśnie język i który wije się w okropnych konwulsjach; zapomnij-
my o trzech katujących go oprawcach, z których jeden trzyma zakrwawiony nóż w
zębach, drugi zaś na końcu ciężkich obcęgów podaje ten ohydny ochłap psom na
pożarcie* 1.
Tekst niniejszy jest fragmentem przygotowywanej książki poświęconej zagadnieniom
krytyki artystycznej pt. Sztuka milczenia. Szkice i eseje o krytyce artystycznej.
1 E. Fromantin, Mistrzowie dawni, przeł. J. Cybis, Wrocław 1956, s. 33.
MALARSTWO W POSZUKIWANIU JĘZYKA,
JĘZYK W POSZUKIWANIU MALARSTWA*
Właściwym bohaterem dyskusji o współczesnym malarstwie jest naj-
częściej poczucie kryzysu tejże sztuki, a przynajmniej uczucie niepokoju z
nim związane. Ów niepokój wypowiadany jest w tych momentach, w któ-
rych cechy współczesnego świata sztuki - takie jak silna obecność mecha-
nizmów komercyjnych czy instytucjonalnych, agresywna obecność no-
wych mediów - określa się jako mniejsze lub większe zagrożenie dla
sztuki samej. Towarzyszy częstokroć temu inny jeszcze niepokój - czy
zjawiska te, obecne w kulturze modernizmu, nie spowodowały wyratowa-
nia na margines społecznej uwagi tych artystów i tych artystycznych zja-
wisk, których nie udało się zasymilować w ramach nowoczesnej kultury
i czy hierarchie akademickiej historii sztuki nie powinny podlegać rewizji
poprowadzonej z punktu widzenia „sztuki”, a nie „teorii”. Wydaje się jed-
nak, że to, co we współczesnym życiu artystycznym nazywa się efektem
odejścia od sztuki, zagubienia jej, porzucenia jej właściwych obszarów,
jest w istocie efektem braku refleksji nad językiem w jego funkcji mówie-
nia o widzianym. I w tym miejscu, jestem przekonany, musimy rozpocząć
dyskusję - mówimy o malarstwie nie mówiąc o obrazie, mówimy o obra-
zie nie mówiąc o języku, którym chcemy go wypowiedzieć.
Eugen Fromantin, opisując Męczeństwo św. Liwiniusza Rubensa, na-
mawia nas, byśmy oglądając obraz zapomnieli na chwilę, iż chodzi o:
(...) nikczemne i dzikie morderstwo popełnione na osobie świętego biskupa, które-
mu wyrwano właśnie język i który wije się w okropnych konwulsjach; zapomnij-
my o trzech katujących go oprawcach, z których jeden trzyma zakrwawiony nóż w
zębach, drugi zaś na końcu ciężkich obcęgów podaje ten ohydny ochłap psom na
pożarcie* 1.
Tekst niniejszy jest fragmentem przygotowywanej książki poświęconej zagadnieniom
krytyki artystycznej pt. Sztuka milczenia. Szkice i eseje o krytyce artystycznej.
1 E. Fromantin, Mistrzowie dawni, przeł. J. Cybis, Wrocław 1956, s. 33.