Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (11.2000)

Hans Belting

MIEJSCE OBRAZÓW*

We wszystkich teoriach percepcji panuje zgoda co do tego, że nasza
świadomość jest miejscem obrazów. Nie tylko widzimy obrazy świata, ale
też świat w obrazach, w takich obrazach, które stwarzamy sami dla sie-
bie. Z wielu debat odnieść można jednak wrażenie, jak gdyby dzisiaj ob-
razy produkowane były wyłącznie przez aparaty, a ich odbiorcy nie sta-
wiali im prawie żadnego oporu. Tak, jakby nasze obrazy były wyłącznie
problemem istniejących technik. W tej sytuacji należy przypomnieć, że
obrazy powstają tylko tam, gdzie je widzimy i interpretujemy. To my je-
steśmy jedynym miejscem, w którym obrazy są odbierane i przypomina-
ne. Kam jednak jesteśmy „my”? W znanych teoriach obrazu człowieka tra-
ktuje się jak istotę uniwersalną, za którą w rzeczywistości skrywa się
człowiek Zachodu. Zapomina się, że obrazy są również kulturowo zdeter-
minowane i zróżnicowane (temat ten chętnie pozostawia się etnologom).
W niniejszym tekście mowa jest właśnie o takich obrazach, przy czym po-
jęcia ciała używam jako słowa dla określenia „ja”, zawiera ono bowiem w
sobie więź etniczną i kulturową (na razie nie mówię: taką więź zawiera-
ło). Jeśli myślimy tutaj przede wszystkim o ludziach pióra, to dzieje się
tak w przekonaniu, iż wynajdywane i przekazywane przez nich obrazy
kształtują niejedną kulturę w dużo większym stopniu aniżeli sztuki pla-
styczne. Tutaj przynależą też obrazy miejsc, które w niniejszym tekście
tworzą drugi temat, związany z pierwszym (człowiek jako miejsce obra-
zów). Dopiero w epilogu postawimy pytanie o sztuki plastyczne, o to, czy
są one dzisiaj jeszcze medium (lub czy staną się nim) przekazującym ob-
razy, w których wyrażają się kultury.

* Tekst ukazał się w tomie: H. Belting, L. Haustein (Hrsg.), Das Erbe der Bilder.
Kunst und moderne Medien in den Kulturen der Welt, Verlag C. H. Beck, Miinchen 1998,
s. 34-53.