Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (12.2001)

46

MICHAŁ HAAKE

jako zawieszoną. Porębski domaga się w interpretacji obrazu wyjścia po-
za jego tekstową strukturę, sugerującą jednoznacznie określony kontekst
historyczny: polski generał, uczestnik napoleońskich kampanii i powstań.
Skuteczność tej dyrektywy wiąże wszak przede wszystkim z „podteksta-
mi towarzyszącymi genezie dzieła”26. Rozważania Porębskiego idą w
stronę opisu intencji artystycznej Rodakowskiego - określenia relacji
między dziełem a okolicznościami, w jakich powstało. Celem analizy jest
tutaj dzieło sztuki, traktowane jako utrwalone rozwiązanie problemów,
przed jakimi stanął Rodakowski na początku procesu twórczego. Zabiegi
rekonstrukcyjne Porębskiego prowadzą do uchwycenia struktury dzieła
w świetle jego genezy. Wizualny sens obrazu otrzymuje status pochodnej
ustaleń kontekstualnych. Uwagi, jakie Porębski formułuje na temat bu-
dowy obrazu, ograniczone zostają do wywodzenia znaczenia struktury
malarskiej z „decyzji technologicznych i morfologicznych, formatu, kolo-
rytu, wyważenia skali i kompozycji” i służą w ostatecznej konkluzji po-
twierdzeniu zasadności usytuowania dzieła na granicy epok. Michael Ba-
xandall, do którego rozumienia intencji w tym miejscu się odwołuję,
opisywanej jako intencja dzieła, nie zaś artysty, zastrzega, że wskazanie
w obrazie rozwiązania domniemanych problemów, przed jakimi stawał
twórca, jest instrumentem historycznej eksplikacji dzieła i służy weryfi-
kacji trafności twierdzeń na temat okoliczności jego powstania, ale nie
jest tożsame z wyłożeniem sensu obrazowego27. Inaczej rzecz ujmując,
między procesem interpretacyjnym zmierzającym do „uchwycenia stru-
ktury dzieła w świetle jego genezy” (rekonstrukcja intencji artystycznej),
a „uchwyceniem genezy dzieła w świetle jego struktury” zachodzi zasad-
• ✓ • 9Q
nicza różnica .
Takie próby interpretacji dzieła - przywołuję ponownie Brótjego - które nie za-
trzymują się na nim, lecz przenikają przez nie, wypatrując jego podłoża (genezy -
przyp. M.H), jego zewnętrznych historycznych powiązań - już z samego swego na-
stawienia nie prowadzą do tego, by dać zrozumienie dzieła w jego własnej postaci,
jako pewnej swoistej rzeczywistości, która objawia się naszemu spojrzeniu. Chcąc
zrozumieć tę właśnie szczególną rzeczywistość, musimy uczulić się na to, co fak-
tycznie widać, a co umyka świadomości działającej w zamkniętym kręgu własnych

26 M. Porębski, Sybirskie futro...., op. cit.
21 Por. M. Baxandall, Paterrns of Intention. On the Historical Explanation ofPictu-
res, New Haven-London 1986. Na temat intencji artystycznej por. także: M. Bryl, Cykle...,
op. cit., s. 66.
28 Na odmienność efektów badawczych obu perspektyw wskazał Stanisław Czekalski
w polemice z książką Mariusza Bryla (ibidem), w której dochodzi do ich utożsamienia.
Por.: S. Czekalski, Grottger, czarownice i metoda. O „Losowaniu rekrutów”, intencji arty-
stycznej i dialogu między obrazowym. Uwagi na marginesie książki Mariusza Bryla, „Ar-
tium Quaestiones”, t. IX, Poznań 1998, s. 207-208.