DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Haake, Michał: Jednostka wobec historii: "Portret Generała Henryka Dembińskiego" Henryka Rodakowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28180#0067
JEDNOSTKA WOBEC HISTORII
65
obóz wojskowy, wraz z pozą generała uznać za wyraz „niezmiennej jedna-
kowości” - nudy, znużenia, przeczy temu doświadczanie przez widza w
sposób czasowy struktury obrazu, ustalające w jej obrębie wyraźne nastę-
pstwo od lewej ku prawej, ku pejzażowi w tle, w które uwikłana jest
przedstawiona postać.
Podobieństwo portretu Dembińskiego odnajduję w związku z tradycją
przedstawień postaci siedzącej na tle rozpiętego ponad nią namiotu, któ-
rą otwiera wyobrażenie sługi w kompozycji Piera della Francesca Sen
Konstantyna (il. 20), kontynuują, przekształcając namiot w baldachim,
między innymi ilustracje Johanna Heinricha Fusslego do Chalmers Sha-
kespeare’a i Iliady Homera (il. 21, 22 i 23). Na przedstawieniach tych
ukazana została zamyślona postać, wspierająca głowę na dłoni oraz
przyjmująca podobne do Dembińskiego ułożenie nóg, a także, co szczegól-
nie istotne, usytuowana również po prawej stronie pola, przy jego piono-
wej osi, wyraźnie zaznaczonej w zakomponowaniu tła. Wpisanie postaci
Dembińskiego w konstrukcję namiotu ujawnia swoją analogiczność do re-
lacji ustanowionej na obrazie Francesca między bokiem siedzącego i dia-
gonalą włóczni, trzymanej przez postać na pierwszym planie.
Ułożenie nóg Dembińskiego znajduje swój właściwy pierwowzór w ob-
razie artysty wiedeńskiego Friedricha von Amerlinga Cesarz Austrii
Franiszek I z 1832 roku, u którego Rodakowski pobierał nauki między ro-
kiem 1843 a 1846, kiedy przeniósł się do Paryża (il. 24)40. Obraz Amerlin-
ga podejmuje konwencję upozowania postaci władcy, obecną wcześniej na
przykład w Portrecie Jerzego III Joshua Reynoldsa z 1779 roku, w której
siedzący jedną nogę wspiera na podnóżku, a drugą odsuwa w bok. Z Dem-
bińskim łączy go wszak związek wykraczający poza wspólnotę konwencji,
ujawniany w dokonanym w obrazie Rodakowskiego przetworzeniu ukła-
du spływającej po lewej stronie draperii cesarskiego płaszcza w dostrze-
żone „podwójne” wyjście ku granicy pola obrazowego - skierowanej tam
nogi generała, która powtarza dokładnie zarys płaszcza oraz czerwonego
sukna, układającego się przy końcu w analogiczny kształt. W zestawieniu
z obrazem nauczyciela Rodakowskiego Dembiński ukazuje dwa zasadni-
cze kierunki modyfikacji skonwencjonalizowanej formuły reprezentacyj-
nej: odniesienie postaci do widza poprzez zniwelowanie jej wyniesienia
40 Za: A. Król, op. cit., s. 11. Jak dotąd, wpływ twórczości Amerlinga, określonej jako
„biedermeierowska, sentymentalna i ckliwa”, ograniczano do wczesnych prac H. Rodako-
wskiego, „nieporadnych jeszcze prób uchwycenia charakterystycznych jeszcze cech osoby
portretowanej (...) zapowiadających w niewielkim tylko stopniu skalę możliwości artystycz-
nych, dalekich od późniejszego niepowtarzalnego stylu artysty” (ibidem, s. 11). Z taką cha-
rakterystyką twórczości F. Amerlinga, moim zdaniem wyróżniającego się i wrażliwego por-
trecisty, w żaden sposób nie można się zgodzić.
65
obóz wojskowy, wraz z pozą generała uznać za wyraz „niezmiennej jedna-
kowości” - nudy, znużenia, przeczy temu doświadczanie przez widza w
sposób czasowy struktury obrazu, ustalające w jej obrębie wyraźne nastę-
pstwo od lewej ku prawej, ku pejzażowi w tle, w które uwikłana jest
przedstawiona postać.
Podobieństwo portretu Dembińskiego odnajduję w związku z tradycją
przedstawień postaci siedzącej na tle rozpiętego ponad nią namiotu, któ-
rą otwiera wyobrażenie sługi w kompozycji Piera della Francesca Sen
Konstantyna (il. 20), kontynuują, przekształcając namiot w baldachim,
między innymi ilustracje Johanna Heinricha Fusslego do Chalmers Sha-
kespeare’a i Iliady Homera (il. 21, 22 i 23). Na przedstawieniach tych
ukazana została zamyślona postać, wspierająca głowę na dłoni oraz
przyjmująca podobne do Dembińskiego ułożenie nóg, a także, co szczegól-
nie istotne, usytuowana również po prawej stronie pola, przy jego piono-
wej osi, wyraźnie zaznaczonej w zakomponowaniu tła. Wpisanie postaci
Dembińskiego w konstrukcję namiotu ujawnia swoją analogiczność do re-
lacji ustanowionej na obrazie Francesca między bokiem siedzącego i dia-
gonalą włóczni, trzymanej przez postać na pierwszym planie.
Ułożenie nóg Dembińskiego znajduje swój właściwy pierwowzór w ob-
razie artysty wiedeńskiego Friedricha von Amerlinga Cesarz Austrii
Franiszek I z 1832 roku, u którego Rodakowski pobierał nauki między ro-
kiem 1843 a 1846, kiedy przeniósł się do Paryża (il. 24)40. Obraz Amerlin-
ga podejmuje konwencję upozowania postaci władcy, obecną wcześniej na
przykład w Portrecie Jerzego III Joshua Reynoldsa z 1779 roku, w której
siedzący jedną nogę wspiera na podnóżku, a drugą odsuwa w bok. Z Dem-
bińskim łączy go wszak związek wykraczający poza wspólnotę konwencji,
ujawniany w dokonanym w obrazie Rodakowskiego przetworzeniu ukła-
du spływającej po lewej stronie draperii cesarskiego płaszcza w dostrze-
żone „podwójne” wyjście ku granicy pola obrazowego - skierowanej tam
nogi generała, która powtarza dokładnie zarys płaszcza oraz czerwonego
sukna, układającego się przy końcu w analogiczny kształt. W zestawieniu
z obrazem nauczyciela Rodakowskiego Dembiński ukazuje dwa zasadni-
cze kierunki modyfikacji skonwencjonalizowanej formuły reprezentacyj-
nej: odniesienie postaci do widza poprzez zniwelowanie jej wyniesienia
40 Za: A. Król, op. cit., s. 11. Jak dotąd, wpływ twórczości Amerlinga, określonej jako
„biedermeierowska, sentymentalna i ckliwa”, ograniczano do wczesnych prac H. Rodako-
wskiego, „nieporadnych jeszcze prób uchwycenia charakterystycznych jeszcze cech osoby
portretowanej (...) zapowiadających w niewielkim tylko stopniu skalę możliwości artystycz-
nych, dalekich od późniejszego niepowtarzalnego stylu artysty” (ibidem, s. 11). Z taką cha-
rakterystyką twórczości F. Amerlinga, moim zdaniem wyróżniającego się i wrażliwego por-
trecisty, w żaden sposób nie można się zgodzić.