DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kiepuszewski, Łukasz: Fizjologia malowania: recepcja materii obrazu Cézanne'a
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28180#0104
102
ŁUKASZ KIEPUSZEWSKI
tura symbolistów pojawiając się jako pierwsza, w istotny sposób określiła
tradycję odczytywania Cezanne’a i sformułowała w znacznym stopniu
główną linię jego interpretacji, którą przy pewnym uproszczeniu nazwać
można formalistyczną.
SYMBOL NIETZSCHEGO
W tym odniesieniu interesująca może się okazać rekontekstualizacja
innej koncepcji znaku, która wyłoniła się równolegle historycznie z fran-
cuskim symbolizmem - i by tak powiedzieć - przedrzeźniając neoplatoń-
ską jego wykładnię.
Myśl Nietzschego rozwijała się z pragnienia ukonstytuowania innej
relacji między znakiem a jego głębią. W swoich wczesnych pracach este-
tycznych z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Fryderyk Nietzsche
ujmuje widzenie jako studiowanie powierzchni, która niczego nie skrywa:
Wystarczy, gdy się coś wyda prawdziwe. Przedstawiony obiekt winien zostać
ujęty możliwie najżywiej zmysłowo, winien działać jako prawda3'.
Stwierdzenie dotyczące prawdziwości opiera się na sile przekonywa-
nia, jest odwołaniem do retoryki zmysłów:
[...] Sztuka operuje pozorem jako pozorem, a zatem nie chce łudzić, jest prawdzi-
38
wa .
W efekcie dzieło zyskuje paradoksalną gwarancję prawdy: jest pra-
wdziwe, bo nie ma wcale pretensji do prawdy. Nie podlega więc „metafi-
zycznej” weryfikacji.
W konsekwencji Nietzsche może przedstawić z innej perspektywy re-
lację, jaka w dziele sztuki zachodzi między zmysłami ulegającymi pozo-
rom a symbolem: symbol bowiem nie tyle odsyła do wyższego znaczenia,
co przyzywa widza.
Malarstwo i rzeźba prezentują człowieka w jakimś geście, tzn. naśladują symbol,
a ich oddziaływanie jest skuteczne, jeśli ten symbol rozumiemy. Rozkosz ogląda-
nia polega na rozumieniu symbolu, nawet jeśli ma on charakter pozoru39.
Nietzsche rozważa symbol nie od strony autora, lecz z punktu widze-
nia - by tak rzec - odbioru. Relacja gestu do symbolu jest funkcją lektu-
37 F. Nietzsche, Światopogląd dionizyjski, (w:) Pisma pozostałe 1862-1875, przeł.
B. Baran, Kraków 1993, s. 75.
38 F. Nietzsche, Fragmenty 1869-1875, (w:) ibidem, s. 258.
39 F. Nietzsche, Światopogląd dionizyjski, (w:) Pisma pozostałe 1862-1875, przeł.
B. Baran, Kraków 1993, s. 74.
ŁUKASZ KIEPUSZEWSKI
tura symbolistów pojawiając się jako pierwsza, w istotny sposób określiła
tradycję odczytywania Cezanne’a i sformułowała w znacznym stopniu
główną linię jego interpretacji, którą przy pewnym uproszczeniu nazwać
można formalistyczną.
SYMBOL NIETZSCHEGO
W tym odniesieniu interesująca może się okazać rekontekstualizacja
innej koncepcji znaku, która wyłoniła się równolegle historycznie z fran-
cuskim symbolizmem - i by tak powiedzieć - przedrzeźniając neoplatoń-
ską jego wykładnię.
Myśl Nietzschego rozwijała się z pragnienia ukonstytuowania innej
relacji między znakiem a jego głębią. W swoich wczesnych pracach este-
tycznych z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Fryderyk Nietzsche
ujmuje widzenie jako studiowanie powierzchni, która niczego nie skrywa:
Wystarczy, gdy się coś wyda prawdziwe. Przedstawiony obiekt winien zostać
ujęty możliwie najżywiej zmysłowo, winien działać jako prawda3'.
Stwierdzenie dotyczące prawdziwości opiera się na sile przekonywa-
nia, jest odwołaniem do retoryki zmysłów:
[...] Sztuka operuje pozorem jako pozorem, a zatem nie chce łudzić, jest prawdzi-
38
wa .
W efekcie dzieło zyskuje paradoksalną gwarancję prawdy: jest pra-
wdziwe, bo nie ma wcale pretensji do prawdy. Nie podlega więc „metafi-
zycznej” weryfikacji.
W konsekwencji Nietzsche może przedstawić z innej perspektywy re-
lację, jaka w dziele sztuki zachodzi między zmysłami ulegającymi pozo-
rom a symbolem: symbol bowiem nie tyle odsyła do wyższego znaczenia,
co przyzywa widza.
Malarstwo i rzeźba prezentują człowieka w jakimś geście, tzn. naśladują symbol,
a ich oddziaływanie jest skuteczne, jeśli ten symbol rozumiemy. Rozkosz ogląda-
nia polega na rozumieniu symbolu, nawet jeśli ma on charakter pozoru39.
Nietzsche rozważa symbol nie od strony autora, lecz z punktu widze-
nia - by tak rzec - odbioru. Relacja gestu do symbolu jest funkcją lektu-
37 F. Nietzsche, Światopogląd dionizyjski, (w:) Pisma pozostałe 1862-1875, przeł.
B. Baran, Kraków 1993, s. 75.
38 F. Nietzsche, Fragmenty 1869-1875, (w:) ibidem, s. 258.
39 F. Nietzsche, Światopogląd dionizyjski, (w:) Pisma pozostałe 1862-1875, przeł.
B. Baran, Kraków 1993, s. 74.