Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (13.2002)

48

DARIA KOŁACKA

Utrata ta ma przy tym podwójny wymiar - utracony zostaje obiekt
miłości, a więc ma miejsce pewien fakt jego dotyczący, ale strata dotyczy
też wymknięcia się z pola widzenia, a zatem staje się faktem przynależ-
nym sferze odbioru - dotyczy tego, kto pozostał i kto odczuwa ów brak:
Giacometti traci ojca z oczu. Przedmiotem przedstawienia przypominają-
cego kształtem głowę ludzką jest pamięć - „pamięć wrażliwa i intensyw-
na, zdublowane ożywienie”74. Portretowanie ojca staje się tym samym
portretowaniem siebie samego. I w tym właśnie sensie mamy do czynie-
nia z (auto)portretem melancholijnym.
Dzięki pamięci spoza tego, co widzialne, Giacometti tworzy przedmiot
abstrakcyjny, odcięty od możliwości przedstawiania {image). Pamięć tkwi
pomiędzy ukazywaniem się i skryciem, między podobieństwem i jego bra-
kiem; jest niczym innym, jak tylko „wizerunkiem” {image) prezentującym
się w jakiejś przestrzeni pomiędzy twarzą a miejscem - wyciszona, po-
zbawiona jakiejkolwiek narracji75.
Tematem Cube staje się więc nazwanie {nom - czyj to portret?), brak
{manąue - tematyzowana jest nieobecność) i spojrzenie {regard - zawarte
w pamięci i odbijające się z pozbawionej oczu głowy). Rzeźba powtarza-
jąc, dublując obecność ojca w osobie syna (i zarazem samą obecność w
rzeźbie), zarazem zaznacza (remarąuer) cienką linią rylca autoportret76.
Melancholia wynika ze świadomości, że zyskanie Innego (w akcie portre-
towania) skazane jest nieuchronnie na jego „utratę”, podobnie jak zyska-
nie siebie samego (w akcie autoportretowania) nierozłączne jest z utratą
siebie77.
Pod koniec roku 1934 Giacometti stwierdza, że wszystko, co robił do-
tąd, było zaledwie masturbacją i że odtąd jedynym jego celem jest stwo-
rzenie głowy78: „Gdybym choć raz mógł zrobić głowę, jeden jedyny raz,
wówczas udałoby mi się może zrobić całą resztę”79. (Nawet w przedsta-
wieniach pełnofiguralnych pomniejszona głowa pojawia się jako moment
rozstrzygający, jako kropka nad „i” - niewielka, a jednak stanowiąca
koncentrację energii życiowej). Dlatego też powstała w roku 1934-35 Gło-
wa kubistyczna, w przeciwieństwie do Sześcianu, zyskuje na realności -
na „sile egzystencjalnej” (Didi-Huberman). Od tego momentu aż do roku
1939, nieprzerwanie, całymi dniami Giacometti opracowuje głowę brata
Diego: „Dopiero wtedy poczułem się szczęśliwy i wolny, od dnia, gdy znów
74 Ibidem, s. 236.
75 Ibidem, s. 236.
/6 Ibidem, s. 172.
77 Ibidem, s. 188 oraz uwagi na temat autoportretu zawarte w G. Boehm, rozdz. Der
Andere ais Prototyp zum Selbstbildnis, w: Bildnis und Indwiduum..., op. cit.
78 M. Jean, Histoire de la peinture surrealiste, op. cit., s. 227.
79 Por. J. Lord, Une portrait par Alberto Giacometti, op. cit., s. 20.