DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Suchan, Jarosław: Dwa modele intertekstualności: Waliszewski i Janisch
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0077
Jarosław Suchan
DWA MODELE INTERTEKSTUALNOŚCI: WALISZEWSKI
IJANISCH
Intertekstualność1 rozumianą jako świadomy dialog artystyczny zwy-
kło się uznawać za dwudziestowieczną, jeśli nie wręcz ponowoczesną in-
nowację. Większość kojarzy ją z nowymi dzikimi, transawangardą czy no-
wojorską sceną lat 80. - a więc z tymi zjawiskami, które składają się na
popularny obraz postmodernistycznej sztuki. Odnosi się wręcz wrażenie,
że tak jak postmodernizm nie może istnieć bez intertekstualności, tak dla
wielu intertekstualność nie może istnieć poza postmodernizmem. Skąd
bierze się to złudzenie? Jedną z jego przyczyn bez wątpienia jest po-
wszechność w sztuce ostatnich dziesięcioleci szczególnie demonstracyj-
nych strategii intertekstualnych - tym bardziej uderzająca, jeśli pun-
ktem odniesienia uczyniło się karykaturalne wyobrażenie modernizmu
jako epoki greenbergiańskiej autonomii. Inną przyczyną może być fakt,
że dopiero od niedawna dostępny jest język, który pozwala ten rodzaj zja-
wisk identyfikować. Mam tu na myśli język, który zrodził się z krytyki
oryginalności, autonomii i mocnego autorstwa - a więc instancji, których
obecność na horyzoncie piszącego skutecznie dotąd przesłaniała dialogicz-
ny wymiar sztuki. Najistotniejszym źródłem tego złudnego wrażenia jest
jednak rzeczywista zmiana, jaka w pewnym momencie dokonała się
1 Pojęciem intertekstualność obejmuję wszelkiego rodzaju relacje łączące jedną
wypowiedź artystyczną z innymi wypowiedziami oraz kodami i konwencjami, podług któ-
rych wypowiedzi te są budowane. W niniejszym tekście pojęcie to odnoszę na ogół do relacji
będących efektem rozmyślnego działania, równocześnie jednak wychodzę z założenia, że
intertekstualność jest zjawiskiem wielopoziomowym i że jeden z jej poziomów stanowią te
związki i zależności, które istniejąc poza świadomością autora, stanowią ontologiczną pod-
stawę każdej wypowiedzi. Jeśli chodzi o pozostałe pojęcia związane z intertekstualną pro-
blematyką—takie jak cytat, zapożyczenie, przywłaszczenie (appropriation), aluzja, pastisz
etc. - są one tutaj rozumiane w zgodzie z językowym uzusem.
DWA MODELE INTERTEKSTUALNOŚCI: WALISZEWSKI
IJANISCH
Intertekstualność1 rozumianą jako świadomy dialog artystyczny zwy-
kło się uznawać za dwudziestowieczną, jeśli nie wręcz ponowoczesną in-
nowację. Większość kojarzy ją z nowymi dzikimi, transawangardą czy no-
wojorską sceną lat 80. - a więc z tymi zjawiskami, które składają się na
popularny obraz postmodernistycznej sztuki. Odnosi się wręcz wrażenie,
że tak jak postmodernizm nie może istnieć bez intertekstualności, tak dla
wielu intertekstualność nie może istnieć poza postmodernizmem. Skąd
bierze się to złudzenie? Jedną z jego przyczyn bez wątpienia jest po-
wszechność w sztuce ostatnich dziesięcioleci szczególnie demonstracyj-
nych strategii intertekstualnych - tym bardziej uderzająca, jeśli pun-
ktem odniesienia uczyniło się karykaturalne wyobrażenie modernizmu
jako epoki greenbergiańskiej autonomii. Inną przyczyną może być fakt,
że dopiero od niedawna dostępny jest język, który pozwala ten rodzaj zja-
wisk identyfikować. Mam tu na myśli język, który zrodził się z krytyki
oryginalności, autonomii i mocnego autorstwa - a więc instancji, których
obecność na horyzoncie piszącego skutecznie dotąd przesłaniała dialogicz-
ny wymiar sztuki. Najistotniejszym źródłem tego złudnego wrażenia jest
jednak rzeczywista zmiana, jaka w pewnym momencie dokonała się
1 Pojęciem intertekstualność obejmuję wszelkiego rodzaju relacje łączące jedną
wypowiedź artystyczną z innymi wypowiedziami oraz kodami i konwencjami, podług któ-
rych wypowiedzi te są budowane. W niniejszym tekście pojęcie to odnoszę na ogół do relacji
będących efektem rozmyślnego działania, równocześnie jednak wychodzę z założenia, że
intertekstualność jest zjawiskiem wielopoziomowym i że jeden z jej poziomów stanowią te
związki i zależności, które istniejąc poza świadomością autora, stanowią ontologiczną pod-
stawę każdej wypowiedzi. Jeśli chodzi o pozostałe pojęcia związane z intertekstualną pro-
blematyką—takie jak cytat, zapożyczenie, przywłaszczenie (appropriation), aluzja, pastisz
etc. - są one tutaj rozumiane w zgodzie z językowym uzusem.