DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Antos, Janusz: Przed "batalią z płótnem"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0117
PRZED „BATALIĄ Z PŁÓTNEM”
115
wstępie katalogu o Potworowskim, akcentował kubistyczną tradycję ma-
larstwa tego ucznia Legera oraz związki artysty z kubizmem. W ostat-
nim zaś czasie zaznaczał jego zwrot ku abstrakcji, za przykład podając
pracę Elektronowy mózg z 1960 roku15.
Każdy wie - pisał Cybis o wystawie Polaków w nowojorskim Museum of Modern
Art - że nie mamy osiemnastu frapujących modernistów, lecz paru wśród nich
jest zdolnych. - Zamiar Sełza był poważny, był próbą wylansowania artystów pol-
skich, jak wylansowano młodych Hiszpanów. To się nie udało, jestem tego nieste-
ty pewny, obym się mylił, wielka szkoda. (...) Nie ma sposobu, świat nas nie chce
przyjąć. A kapiści tak się miotali, żeby Polskę zeuropeizować, zrobić „smaczną”,
wprowadzili nawet znormalizowane wymiary blejtramów, „francuskie”. Nie po-
maga16.
Amerykański kurator Peter Selz, odwiedzając małe mieszkania pol-
skich artystów, w których tylko jeden, zresztą niewielki, pokój przezna-
czony był na pracownię, zauważył wręcz niemożliwość z tego powodu ma-
lowania przez nich olbrzymich obrazów tak charakterystycznych dla
szkoły nowojorskiej17. Amerykański krytyk i historyk sztuki, pisząc bo-
wiem o społecznych, politycznych i filozoficznych implikacjach „odwilżo-
wej” dyskusji o malarstwie w Polsce, nie omieszkał porównać jej z sytu-
acją w jego kraju w końcu lat 40., kiedy rodziła się tam sztuka
abstrakcyjnego ekspresjonizmu. Dojrzały modernizm nie mógł już dalej
posługiwać się podobnymi środkami jak w pierwszej połowie wieku.
Istnieje dojmująca potrzeba - pisze Clement Greenberg w tekście The situation at
the Moment z 1948 roku - tak dogłębna, jak i nieświadoma, wyjścia poza malar-
stwo salonowe, poza obraz zajmujący kawałek miejsca na ścianie, ku malarstwu,
które nie będąc tożsame z murale, rozwija się na ścianie i staje fizyczną realno-
ścią... Płaska z natury kompozycja abstrakcyjna wymaga większej powierzchni
dla artykułowania idei niż tradycyjne malarstwo iluzjonistyczne, wydaje się try-
wialna, kiedy zamknąć ją na płaszczyźnie mniejszej niż sześćdziesiąt na sześć-
dziesiąt centymetrów18.
[katalogu wystawy 15 Polish Painters - przyp. J.A.] Daniela Bella: «Dla mas zaporą przed
reżimem był katolicyzm, dla intelektualisty sztuka abstrakcyjna». [...] W roku
1961 trwał już «czas reakcji*; abstrakcja, która dla amerykańskiego uczonego była synoni-
mem oporu, ówczesnej władzy na powrót silnej, do niczego, poza stylizowanym wzorem na
materiale, nie była już potrzebna”. (W. Nowaczyk, Tropy nowoczesności, (w:) Odwilż.
Sztuka ok. 1956 roku, praca zbiorowa pod red. P. Piotrowskiego, Muzeum Narodowe w Po-
znaniu, Galeria Sztuki Współczesnej, Poznań 1996, s. 57).
15 P. Selz, 15 Polish Painters..., op. cit., s. 7.
16 J. Cybis, Notatki malarskie..., op. cit., s. 230.
17 P. Selz, 15 Polish Painters..., op. cit., s. 5.
18 C. Greenberg, The Situation at the Moment, „Partisan Review”, January 1948, cyt.
za: S. Guilbaut, Jak Nowy Jork ukradł ideę sztuki nowoczesnej. Ekspresjonizm abstrak-
cyjny, wolność i zimna wojna, przekł. E. Mikina, Warszawa 1992, s. 321, przyp. 1.
115
wstępie katalogu o Potworowskim, akcentował kubistyczną tradycję ma-
larstwa tego ucznia Legera oraz związki artysty z kubizmem. W ostat-
nim zaś czasie zaznaczał jego zwrot ku abstrakcji, za przykład podając
pracę Elektronowy mózg z 1960 roku15.
Każdy wie - pisał Cybis o wystawie Polaków w nowojorskim Museum of Modern
Art - że nie mamy osiemnastu frapujących modernistów, lecz paru wśród nich
jest zdolnych. - Zamiar Sełza był poważny, był próbą wylansowania artystów pol-
skich, jak wylansowano młodych Hiszpanów. To się nie udało, jestem tego nieste-
ty pewny, obym się mylił, wielka szkoda. (...) Nie ma sposobu, świat nas nie chce
przyjąć. A kapiści tak się miotali, żeby Polskę zeuropeizować, zrobić „smaczną”,
wprowadzili nawet znormalizowane wymiary blejtramów, „francuskie”. Nie po-
maga16.
Amerykański kurator Peter Selz, odwiedzając małe mieszkania pol-
skich artystów, w których tylko jeden, zresztą niewielki, pokój przezna-
czony był na pracownię, zauważył wręcz niemożliwość z tego powodu ma-
lowania przez nich olbrzymich obrazów tak charakterystycznych dla
szkoły nowojorskiej17. Amerykański krytyk i historyk sztuki, pisząc bo-
wiem o społecznych, politycznych i filozoficznych implikacjach „odwilżo-
wej” dyskusji o malarstwie w Polsce, nie omieszkał porównać jej z sytu-
acją w jego kraju w końcu lat 40., kiedy rodziła się tam sztuka
abstrakcyjnego ekspresjonizmu. Dojrzały modernizm nie mógł już dalej
posługiwać się podobnymi środkami jak w pierwszej połowie wieku.
Istnieje dojmująca potrzeba - pisze Clement Greenberg w tekście The situation at
the Moment z 1948 roku - tak dogłębna, jak i nieświadoma, wyjścia poza malar-
stwo salonowe, poza obraz zajmujący kawałek miejsca na ścianie, ku malarstwu,
które nie będąc tożsame z murale, rozwija się na ścianie i staje fizyczną realno-
ścią... Płaska z natury kompozycja abstrakcyjna wymaga większej powierzchni
dla artykułowania idei niż tradycyjne malarstwo iluzjonistyczne, wydaje się try-
wialna, kiedy zamknąć ją na płaszczyźnie mniejszej niż sześćdziesiąt na sześć-
dziesiąt centymetrów18.
[katalogu wystawy 15 Polish Painters - przyp. J.A.] Daniela Bella: «Dla mas zaporą przed
reżimem był katolicyzm, dla intelektualisty sztuka abstrakcyjna». [...] W roku
1961 trwał już «czas reakcji*; abstrakcja, która dla amerykańskiego uczonego była synoni-
mem oporu, ówczesnej władzy na powrót silnej, do niczego, poza stylizowanym wzorem na
materiale, nie była już potrzebna”. (W. Nowaczyk, Tropy nowoczesności, (w:) Odwilż.
Sztuka ok. 1956 roku, praca zbiorowa pod red. P. Piotrowskiego, Muzeum Narodowe w Po-
znaniu, Galeria Sztuki Współczesnej, Poznań 1996, s. 57).
15 P. Selz, 15 Polish Painters..., op. cit., s. 7.
16 J. Cybis, Notatki malarskie..., op. cit., s. 230.
17 P. Selz, 15 Polish Painters..., op. cit., s. 5.
18 C. Greenberg, The Situation at the Moment, „Partisan Review”, January 1948, cyt.
za: S. Guilbaut, Jak Nowy Jork ukradł ideę sztuki nowoczesnej. Ekspresjonizm abstrak-
cyjny, wolność i zimna wojna, przekł. E. Mikina, Warszawa 1992, s. 321, przyp. 1.