DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: Nad mapą neoawangardy Europy Środkowej lat siedemdziesiątych XX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0187
NAD MAPĄ NEOAWANGARDY EUROPY ŚRODKOWEJ LAT SIEDEMDZIESIĄTYCH XX WIEKU
185
neoawangardowej muzeum w Szekesfehervar przynosi jednak taką inter-
pretację, nie tyle jednak natury historycznej, co strukturalnej115. Trzecia
ekspozycja, gromadząca największy do tej pory pokazany dorobek artysty
(Mucsarnok, Budapeszt 1998) nic w sensie słowa pisanego nie przynosi,
gdyż do tej pory nie został opublikowany jej katalog. Wystawa dała jed-
nak znakomity pogląd o tej wszechstronnej twórczości, obejmującej kilka
dekad węgierskiej sztuki nowoczesnej. Zgromadzono na niej nie tylko
prace artysty, ale też obszerną dokumentację jego działań, wyemitowano
jego filmy, organizując jednocześnie sympozjum poświęcone filmowej
twórczości Erdelyego.
Niezależnie od wszechstronności zainteresowań artysty, niezależnie
od tego, że twórczość ta rozpoczyna się od naśladujących informel rysun-
ków wykonywanych w końcu lat pięćdziesiątych, następnie rozwija się w
happeningach końca lat sześćdziesiątych, stanowiących notę bene kamie-
nie milowe węgierskiej sztuki tego rodzaju (np. Lunch in Memoriam Batu
Khan oraz Złota Niedziela, oba z 1966 roku), niezależnie od tego, że do-
mknięciem tej twórczości jest zorganizowanie już w latach osiemdziesią-
tych wraz z twórcami młodszej generacji grupy INDIGO, to wydaje się, że
trzon aktywności artystycznej Erdelyego i jej zasadniczy wkład w histo-
rię węgierskiej neoawangardy przypada właśnie na lata siedemdziesiąte.
Wtedy powstają jego najciekawsze filmy116, choć kulminacją tej twórczo-
ści jest nakręcony w 1981 roku Vonatut/ Train Trip. Film jest sekwencją
kilku kadrów nakręconych z wycieczki grupy osób pociągiem w ten jed-
nak sposób, że jego kompozycja wyczerpuje możliwości kombinacji zesta-
wień poszczególnych sekwencji filmu. W istocie rzeczy jest to dzieło anali-
zujące strukturę filmu, autoanalityczne, wyrosłe z atmosfery twórczości
lat siedemdziesiątych, kiedy autoteliczne zainteresowania artystyczne
stanowiły zasadniczy trzon ówczesnej sztuki. Erdely w tym czasie, tzn. w
latach siedemdziesiątych, realizował szereg ciekawych projektów, niekie-
dy bardzo prostych, innym razem bardziej rozbudowanych, w każdym
jednak przypadku nastawionych na analizę języka sztuki i artystycznych
mitologii, zakorzenionych w historii sztuki nowoczesnej. Na przykład je-
go praca Ubiegłoroczny śnieg, 1970 (il. 28), polegająca na wystawieniu
termosu, w którym zamknięta została garść śniegu z poprzedniej zimy, a
także Dzbanek-Kleina, 1976 (il. 29), praca eksploatująca motyw wstęgi
Mobiusa, operująca prostymi przedmiotami, takimi jak nożyczki, noże,
115 G. Perneczky, Miklós Erdely and his Work: Deconstructiue Tautology, (w:) Erdely
Miklós (1928-1986). Kiallitasa/ Exhibition, Szekesfehervar: Istvan Kiraly Muzeum, 1991,
s. 5-24.
116 Erdely Miklós (1928-1986). Filmek / Films, Budapest: Balazs Bela Studio, 1988;
L. Beke, Springwater is Old Water: Film for Móbius Strip, (w:) Free Worlds: Metaphors
and Realities in Contemporary Hungarian Art, Toronto: Art Gallery of Ontario, 1991.
185
neoawangardowej muzeum w Szekesfehervar przynosi jednak taką inter-
pretację, nie tyle jednak natury historycznej, co strukturalnej115. Trzecia
ekspozycja, gromadząca największy do tej pory pokazany dorobek artysty
(Mucsarnok, Budapeszt 1998) nic w sensie słowa pisanego nie przynosi,
gdyż do tej pory nie został opublikowany jej katalog. Wystawa dała jed-
nak znakomity pogląd o tej wszechstronnej twórczości, obejmującej kilka
dekad węgierskiej sztuki nowoczesnej. Zgromadzono na niej nie tylko
prace artysty, ale też obszerną dokumentację jego działań, wyemitowano
jego filmy, organizując jednocześnie sympozjum poświęcone filmowej
twórczości Erdelyego.
Niezależnie od wszechstronności zainteresowań artysty, niezależnie
od tego, że twórczość ta rozpoczyna się od naśladujących informel rysun-
ków wykonywanych w końcu lat pięćdziesiątych, następnie rozwija się w
happeningach końca lat sześćdziesiątych, stanowiących notę bene kamie-
nie milowe węgierskiej sztuki tego rodzaju (np. Lunch in Memoriam Batu
Khan oraz Złota Niedziela, oba z 1966 roku), niezależnie od tego, że do-
mknięciem tej twórczości jest zorganizowanie już w latach osiemdziesią-
tych wraz z twórcami młodszej generacji grupy INDIGO, to wydaje się, że
trzon aktywności artystycznej Erdelyego i jej zasadniczy wkład w histo-
rię węgierskiej neoawangardy przypada właśnie na lata siedemdziesiąte.
Wtedy powstają jego najciekawsze filmy116, choć kulminacją tej twórczo-
ści jest nakręcony w 1981 roku Vonatut/ Train Trip. Film jest sekwencją
kilku kadrów nakręconych z wycieczki grupy osób pociągiem w ten jed-
nak sposób, że jego kompozycja wyczerpuje możliwości kombinacji zesta-
wień poszczególnych sekwencji filmu. W istocie rzeczy jest to dzieło anali-
zujące strukturę filmu, autoanalityczne, wyrosłe z atmosfery twórczości
lat siedemdziesiątych, kiedy autoteliczne zainteresowania artystyczne
stanowiły zasadniczy trzon ówczesnej sztuki. Erdely w tym czasie, tzn. w
latach siedemdziesiątych, realizował szereg ciekawych projektów, niekie-
dy bardzo prostych, innym razem bardziej rozbudowanych, w każdym
jednak przypadku nastawionych na analizę języka sztuki i artystycznych
mitologii, zakorzenionych w historii sztuki nowoczesnej. Na przykład je-
go praca Ubiegłoroczny śnieg, 1970 (il. 28), polegająca na wystawieniu
termosu, w którym zamknięta została garść śniegu z poprzedniej zimy, a
także Dzbanek-Kleina, 1976 (il. 29), praca eksploatująca motyw wstęgi
Mobiusa, operująca prostymi przedmiotami, takimi jak nożyczki, noże,
115 G. Perneczky, Miklós Erdely and his Work: Deconstructiue Tautology, (w:) Erdely
Miklós (1928-1986). Kiallitasa/ Exhibition, Szekesfehervar: Istvan Kiraly Muzeum, 1991,
s. 5-24.
116 Erdely Miklós (1928-1986). Filmek / Films, Budapest: Balazs Bela Studio, 1988;
L. Beke, Springwater is Old Water: Film for Móbius Strip, (w:) Free Worlds: Metaphors
and Realities in Contemporary Hungarian Art, Toronto: Art Gallery of Ontario, 1991.