Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (13.2002)

266

ADAM S. LABUDA

sąsiada wraz z jego kulturą, uznawaną przed wojną przez niektórych
przedstawicieli „narodowosocjalistycznej nauki o sztuce” (chodzi tu o Da-
goberta Freya24), została tu zredukowana do poziomu egzystencji pozor-
nej i przedstawiona właśnie jako cel naukowej kampanii wojennej.
Clasen pisał w swej korespondencji urzędowej, że jego instytut musi
pozyskiwać polską literaturę dotyczącą historii sztuki po to, aby odpierać
„fałszywe stwierdzenia” rozpowszechniane przez polską historię sztuki25.
Nie ma tu miejsca na rozpatrzenie kwestii, czy taki uogólniający nega-
tywny osąd odpowiadał jego własnym poglądom26. Pozostaje wszakże fak-
tem, że Clasen celowo wyostrzył aspekt konfrontacji, aby dopasować się
do panującego wokół bojowego nastroju i uzasadnić sprowadzanie do bi-
blioteki seminaryjnej książek pochodzących z bibliotek polskich. Ta sama
wojskowa zasada ataku i obrony przeniknęła do dyskursu naukowego
zajmującego się granicami i strefami stykania się narodów etnicznych
i ich kultur. Otto Kletzl opublikował w 1943 r. w księdze pamiątkowej
dla Dagoberta Freya obszerną rozprawę pt. Warthelandisch wehrhafte
Baukunst [Architektura obronna w Kraju Warty], w którym uwypuklona
24 D. Frey, Kunstforschung im Osten, w: Deutsche Kultur im Leben der Vólker. Mittei-
lungen der Akademie zur wissenschaftlichen Erforschung und zur Pflege des Deutschtums,
Miinchen 1938, 361-367; na temat pojęcia „narodowosocjalistycznej nauki o sztuce”, por.
363.
25 Por. list K. H. Clasena do prof. Gleisberga z 24 stycznia 1940 r. (archiwum KI-RIT
Posen).
26 Te wątpliwości wynikają zarówno ze sprzecznych wypowiedzi samego Clasena w je-
go listach, jak też ze świadectw innych osób. Z jednej strony Clasen posługuje się wojowni-
czym językiem (por. jego memoriał i sformułowanie, którego użył mówiąc o przejęciu pry-
watnej biblioteki Dettloffa: „zainicjowana przeze mnie konfiskata”), z drugiej zaś strony
inny jego list świadczy o tym, że próbował on nawiązać kontakt z prof. Szczęsnym Dettlof-
fem już w listopadzie 1939 r. (por. list Clasena do Dettloffa z 8 listopada 1939 r.). Dettloff
potwierdził też informację, że Clasen spowodował jego zwolnienie w listopadzie 1939 r. z
obozu przesiedleńczego w Poznaniu, w którym gromadzono Polaków przeznaczonych do
wysiedlenia z Kraju Warty (por. list Dettloffa do prof. Józefa Bossowskiego z 11 listopada
1949 r.). Po wojnie Clasen zwrócił się do Dettloffa z prośbą o potwierdzenie interwencji w
jego sprawie (por. list Clasena z Rostocku z 24 lipca 1946 r.; wszystkie wspomniane listy
znajdują się w archiwum prof. Dettloffa w Bibliotece Kórnickiej, dział rękopisów, sygn.
13417). Przypuszczalnie prof. Dettloff wystawił takie potwierdzenie (w spuściźnie po prof.
Dettloffie brak odpowiedniej kopii, ale zachowane w Bibliotece Kórnickiej materiały nie są
kompletne). Zmianę nastrojów od niechęci do afirmacji, które towarzyszyły Clasenowi pod-
czas jego pracy na Uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu, widać wyraźnie także w liście do Ot-
tona Schmitta z 20 września 1940 r. (por. archiwum KI-RU Posen).
Należy dodać, że interwencja Clasena dotyczyła i mogła dotyczyć jedynie zwolnienia
prof. Dettloffa z obozu dla wysiedleńców. Profesor został wysiedlony do GG 4 grudnia 1939 r.
Por. J. Bossowski i in., Uniwersytet Poznański na początku hitlerowskiej okupacji, „Prze-
gląd Zachodni”, 1955, z. 7/8, 580-595; Z. Dąbrowska, Losy profesorów i docentów Uniwer-
sytetu Poznańskiego w okresie hitlerowskiej okupacji, „Biuletyn Głównej Komisji Badania
Zbrodni Hitlerowskich w Polsce”, 29, 1979, 219-231.