DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Instytut Historii Sztuki na Uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu w latach 1941 - 1945
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0270
268
ADAM S. LABUDA
zostałyby utrwalone na mapach, które można by włączyć do będącego
w planach Ośrodka „Kulturalnego Atlasu Okręgu Rzeszy”31. Niewątpliwie
ważny, choć niezrealizowany projekt zawiera szereg mniej lub bardziej
wyraźnie sformułowanych założeń i strategii badawczych (na przykład
zajęcie się codzienną, w pewnym stopniu ludową warstwą kulturalną, am-
krajoznawczymi.” (267-268). Główne zadanie zaangażowanych osób polegało na rozbudza-
niu i podsycaniu „lokalnych uczuć patriotycznych Niemców w Kraju Warty przez badanie
swoistości kraju i jego mieszkańców (...)”. Geisler wywodził dalej, „że badania krajoznaw-
cze można wykorzystać w kwestiach gospodarczych i administracyjnych; że również w ten
sposób służy się całości.” (267). Kierowaniem placówką badawczą zajmowały się centralne
władze okręgu: jej kierownikiem był naczelnik okręgu, który przewodniczył także radzie
administracyjnej. W jej skład wchodzili rektor i kurator Uniwersytetu Rzeszy w Poznaniu
jako zastępcy przewodniczącego. Bieżącymi sprawami zajmowały się władze samorządowe
okręgu. Prof. Geisler pełnił funkcję referenta naukowego w randze głównego zarządcy
(tamże: 268).
Jak już wspomniano, w archiwum instytutowym nie udało się odnaleźć żadnego szkicu
projektu. Jednakże nie jest sprawą przypadku, że w jego zbiorach znajduje się opis
najwyraźniej analogicznego projektu ludoznawców, którzy działali w Ośrodku Badań Re-
gionalnych Okręgu Rzeszy Kraj Warty, w oddziale Ludoznawstwo i Historia Krajowa (Vol-
kskunde und Landesgeschichte) Kaiser-Friedrich-Museum w Poznaniu oraz w archiwum
ludoznawczym Seminarium Ludoznawstwa Niemieckiego na Uniwersytecie Rzeszy w Po-
znaniu. Projekt ten nosił tytuł: „Die Grundsatze der volkskundlichen Landesaufnahme des
Reichsgaues Wartheland”[Zasady ludoznawczego opisu okręgu Rzeszy Kraj Warty], Czyta-
my tam m. in., co następuje: „[Ludoznawczy opis] jest zdeterminowany wobec obecnych
przemian w kraju koniecznością zabezpieczenia dla potrzeb badawczych germańskich
względnie niemieckich dóbr kultury zagrożonych wskutek ich starodawnego wieku i zanie-
dbania oraz potrzebą ustalenia, jakie środki są niezbędne, aby nowo osiedlonym Niemcom
stworzyć ojczyznę”. Por. także przyp. 31.
31 Kletzl mógł mieć na myśli tylko Atlas des Lebens- und Wirtschaftsraumes des Rei-
chsgaues Wartheland”. Por. na temat tego projektu W. Geisler, Landeskundliche (jak w
przyp. 30), 269-270: „Dość zaawansowane są prace nad innym pilnym zadaniem: atlasem
przestrzeni życiowej i gospodarczej w okręgu Rzeszy Kraj Warty. To zakrojone na szeroką
skalę dzieło kartograficzne umożliwi dokładną inwentaryzację przestrzeni pod względem
ludnościowym, kulturalnym i gospodarczym, a ponadto rozważenie problemu ustalenia po-
tencjału gospodarczego okręgu jako części organizmu Rzeszy Wielkoniemieckiej, tworząc w
ten sposób podstawę dla planowania regionalnego” Należy jeszcze wskazać na to, że w ra-
mach działającej przy Fundacji Rzeszy do spraw Niemieckich Badań Wschodnich (Reichs-
stiftung fiir deutsche Ostforschung) wspólnoty badawczej Geisler opracował dwa dalsze,
najwyraźniej związane z atlasem projekty: „Projekt struktury osadniczej i ustalenie po-
trzeb ludzkich w określonej prowincji” [Entwurf der Siedlungsstruktur und Feststellung
des Menschenbedarfs in einem bestimmten Landkreis] oraz „Nowe metody komasacji w
określonej prowincji” [Neue Methoden der Flurbereinigung in einem bestimmten Landkreis],
Por. „Reichsstiftung fur deutsche Ostforschung. Mitteilungen fur die Mitarbeiter”, nr 2,
15 sierpnia 1943, 10 (UA, Poznań, sygn. 78, 23-1).
Fundacja Rzeszy do spraw Niemieckich Badań Wschodnich została utworzona 3 marca
1941 r. Statut fundacji stanowił m. in.: „Fundacja (...) ma za zadanie szerokie naukowe
zbadanie narodowych, politycznych, kulturalnych i gospodarczych właściwości i możliwości
przestrzeni zdobytej na Wschodzie po załamaniu się państwa polskiego, stworzenie dzięki
ADAM S. LABUDA
zostałyby utrwalone na mapach, które można by włączyć do będącego
w planach Ośrodka „Kulturalnego Atlasu Okręgu Rzeszy”31. Niewątpliwie
ważny, choć niezrealizowany projekt zawiera szereg mniej lub bardziej
wyraźnie sformułowanych założeń i strategii badawczych (na przykład
zajęcie się codzienną, w pewnym stopniu ludową warstwą kulturalną, am-
krajoznawczymi.” (267-268). Główne zadanie zaangażowanych osób polegało na rozbudza-
niu i podsycaniu „lokalnych uczuć patriotycznych Niemców w Kraju Warty przez badanie
swoistości kraju i jego mieszkańców (...)”. Geisler wywodził dalej, „że badania krajoznaw-
cze można wykorzystać w kwestiach gospodarczych i administracyjnych; że również w ten
sposób służy się całości.” (267). Kierowaniem placówką badawczą zajmowały się centralne
władze okręgu: jej kierownikiem był naczelnik okręgu, który przewodniczył także radzie
administracyjnej. W jej skład wchodzili rektor i kurator Uniwersytetu Rzeszy w Poznaniu
jako zastępcy przewodniczącego. Bieżącymi sprawami zajmowały się władze samorządowe
okręgu. Prof. Geisler pełnił funkcję referenta naukowego w randze głównego zarządcy
(tamże: 268).
Jak już wspomniano, w archiwum instytutowym nie udało się odnaleźć żadnego szkicu
projektu. Jednakże nie jest sprawą przypadku, że w jego zbiorach znajduje się opis
najwyraźniej analogicznego projektu ludoznawców, którzy działali w Ośrodku Badań Re-
gionalnych Okręgu Rzeszy Kraj Warty, w oddziale Ludoznawstwo i Historia Krajowa (Vol-
kskunde und Landesgeschichte) Kaiser-Friedrich-Museum w Poznaniu oraz w archiwum
ludoznawczym Seminarium Ludoznawstwa Niemieckiego na Uniwersytecie Rzeszy w Po-
znaniu. Projekt ten nosił tytuł: „Die Grundsatze der volkskundlichen Landesaufnahme des
Reichsgaues Wartheland”[Zasady ludoznawczego opisu okręgu Rzeszy Kraj Warty], Czyta-
my tam m. in., co następuje: „[Ludoznawczy opis] jest zdeterminowany wobec obecnych
przemian w kraju koniecznością zabezpieczenia dla potrzeb badawczych germańskich
względnie niemieckich dóbr kultury zagrożonych wskutek ich starodawnego wieku i zanie-
dbania oraz potrzebą ustalenia, jakie środki są niezbędne, aby nowo osiedlonym Niemcom
stworzyć ojczyznę”. Por. także przyp. 31.
31 Kletzl mógł mieć na myśli tylko Atlas des Lebens- und Wirtschaftsraumes des Rei-
chsgaues Wartheland”. Por. na temat tego projektu W. Geisler, Landeskundliche (jak w
przyp. 30), 269-270: „Dość zaawansowane są prace nad innym pilnym zadaniem: atlasem
przestrzeni życiowej i gospodarczej w okręgu Rzeszy Kraj Warty. To zakrojone na szeroką
skalę dzieło kartograficzne umożliwi dokładną inwentaryzację przestrzeni pod względem
ludnościowym, kulturalnym i gospodarczym, a ponadto rozważenie problemu ustalenia po-
tencjału gospodarczego okręgu jako części organizmu Rzeszy Wielkoniemieckiej, tworząc w
ten sposób podstawę dla planowania regionalnego” Należy jeszcze wskazać na to, że w ra-
mach działającej przy Fundacji Rzeszy do spraw Niemieckich Badań Wschodnich (Reichs-
stiftung fiir deutsche Ostforschung) wspólnoty badawczej Geisler opracował dwa dalsze,
najwyraźniej związane z atlasem projekty: „Projekt struktury osadniczej i ustalenie po-
trzeb ludzkich w określonej prowincji” [Entwurf der Siedlungsstruktur und Feststellung
des Menschenbedarfs in einem bestimmten Landkreis] oraz „Nowe metody komasacji w
określonej prowincji” [Neue Methoden der Flurbereinigung in einem bestimmten Landkreis],
Por. „Reichsstiftung fur deutsche Ostforschung. Mitteilungen fur die Mitarbeiter”, nr 2,
15 sierpnia 1943, 10 (UA, Poznań, sygn. 78, 23-1).
Fundacja Rzeszy do spraw Niemieckich Badań Wschodnich została utworzona 3 marca
1941 r. Statut fundacji stanowił m. in.: „Fundacja (...) ma za zadanie szerokie naukowe
zbadanie narodowych, politycznych, kulturalnych i gospodarczych właściwości i możliwości
przestrzeni zdobytej na Wschodzie po załamaniu się państwa polskiego, stworzenie dzięki