DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Instytut Historii Sztuki na Uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu w latach 1941 - 1945
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0271
INSTYTUT HISTORII SZTUKI NA UNIWERSYTECIE RZESZY W POZNANIU W LATACH 1941-1945
269
bicja ujęcia interdyscyplinarnego), które można powiązać z uważaną nie-
raz za innowacyjną volkistowską historią kultury względnie rozszerzoną
interdyscyplinarnie „historią narodu etnicznego” (Volksgeschichte)32. In-
stytucjonalny kontekst przedsięwzięcia pokazuje z kolei, że historia sztuki
miała wnieść swój wkład do obejmującego wiele dziedzin zasobu wiedzy,
którego użyteczność i cel wynikały tylko i wyłącznie z zadań placówki po-
średniczącej między uniwersytetem i urzędami politycznymi i admini-
stracyjnymi. Najważniejsze zadanie owej placówki polegało na stworze-
niu naukowych podstaw polityki ludnościowej i osiedleńczej w Kraju
Warty, której celem było jego zniemczenie oraz wykorzystanie polskich
zasobów ludnościowych33. W tym kontekście widzieć należy także formy
prezentacji wyników badań. Tak na przykład mapy przedstawiające po-
szczególne obszary etniczne albo po prostu „mapy ludnościowe i kultural-
ne” były w okresie międzywojennym narzędziami chętnie stosowanymi w
badaniach nad obszarami granicznymi i sprawami narodowościowymi.
Dzięki ich „bezpośredniej” wizualności, łatwo podlegającej manipulacji
przejawiającej się w optycznym uwypuklaniu bądź pomijaniu pewnych
grup etnicznych na spornych terenach, były one nieraz wykorzystywane
w sporach politycznych. Należy tu przypomnieć układ monachijski
(1938), w którym strona niemiecka przedstawiła swe roszczenia do „nie-
miecko-czeskich” terenów przy pomocy map przygotowanych przez Publi-
kationsstelle w Dahlem34. Opracowany w Poznaniu program badawczy,
który można zrekonstruować tylko na podstawie cząstkowych danych,
wykorzystaniu tych badań podstawy roboczej dla prac organizacyjnych na Wschodzie oraz
przekazywanie tej podstawy wszystkim działającym tam siłom najkrótszą drogą dzięki
planowym szkoleniom” (cyt. według: Die Reichsuniuersitat Posen, w: „Ostland”, 22, 1941, z. 7,
115-117, tu: 116). Patronem mającej siedzibę w Poznaniu fundacji był Hermann Goering,
prezesem - gauleiter i namiestnik w okręgu Rzeszy Kraj Warty Arthur Greiser, natomiast
dyrektorem administracyjnym - kurator Uniwersytetu Rzeszy Hanns Streit (por. akta
fundacji w UA, Poznań, sygn. 78/420; por. J. Kalisch, G. Voigt, Reichsuniuersitat Posen,
jak w przyp. 15, 198-199; B. Piotrowski, W służbie..., jak w przyp. 15, 143-145). Na temat
ścisłego związku fundacji z Komisarzem Rzeszy ds. Umacniania Niemczyzny (Reichskom-
missar fur die Festigung deutschen Volkstums) i jej współpracy z Urzędem SS ds. Raso-
wych i Osiedleńczych (Rasse- und Siedlungsa?7it SS) por. ibidem, 144.
32 Ta sama metodologia legła u podstaw badań regionalnych, których zasady ustalił
Geisler, mając na uwadze Ośrodek Badań Regionalnych Okręgu Rzeszy Kraj Warty;
W. Geisler, Landeskundliche (jak w przyp. 30), 271. Na temat historii narodu etnicznego
jako innowacyjnej koncepcji badawczej por. W. Oberkrome, Volksgeschichte. Methodische
Innouation und uólkische Ideologisierung in der deutschen Geschichtswissenschaft 1918-
1945, Góttingen 1993. Krytycznie o poglądach Oberkrome: P. Schóttler, Geschichts-
schreibung ais Legitimationswissenschaft (jak w przyp. 7), 17-18; I. Haar, Historiker im
Nationalsozialismus (jak w przyp. 6), 90-97.
33 Fakty zgromadzone w przypisach 30 i 31 pozwalają na wyciągnięcie takiego wniosku.
34 Por. I. Haar, Historiker im Nationalsozialismus (jak w przyp. 6), 313.
269
bicja ujęcia interdyscyplinarnego), które można powiązać z uważaną nie-
raz za innowacyjną volkistowską historią kultury względnie rozszerzoną
interdyscyplinarnie „historią narodu etnicznego” (Volksgeschichte)32. In-
stytucjonalny kontekst przedsięwzięcia pokazuje z kolei, że historia sztuki
miała wnieść swój wkład do obejmującego wiele dziedzin zasobu wiedzy,
którego użyteczność i cel wynikały tylko i wyłącznie z zadań placówki po-
średniczącej między uniwersytetem i urzędami politycznymi i admini-
stracyjnymi. Najważniejsze zadanie owej placówki polegało na stworze-
niu naukowych podstaw polityki ludnościowej i osiedleńczej w Kraju
Warty, której celem było jego zniemczenie oraz wykorzystanie polskich
zasobów ludnościowych33. W tym kontekście widzieć należy także formy
prezentacji wyników badań. Tak na przykład mapy przedstawiające po-
szczególne obszary etniczne albo po prostu „mapy ludnościowe i kultural-
ne” były w okresie międzywojennym narzędziami chętnie stosowanymi w
badaniach nad obszarami granicznymi i sprawami narodowościowymi.
Dzięki ich „bezpośredniej” wizualności, łatwo podlegającej manipulacji
przejawiającej się w optycznym uwypuklaniu bądź pomijaniu pewnych
grup etnicznych na spornych terenach, były one nieraz wykorzystywane
w sporach politycznych. Należy tu przypomnieć układ monachijski
(1938), w którym strona niemiecka przedstawiła swe roszczenia do „nie-
miecko-czeskich” terenów przy pomocy map przygotowanych przez Publi-
kationsstelle w Dahlem34. Opracowany w Poznaniu program badawczy,
który można zrekonstruować tylko na podstawie cząstkowych danych,
wykorzystaniu tych badań podstawy roboczej dla prac organizacyjnych na Wschodzie oraz
przekazywanie tej podstawy wszystkim działającym tam siłom najkrótszą drogą dzięki
planowym szkoleniom” (cyt. według: Die Reichsuniuersitat Posen, w: „Ostland”, 22, 1941, z. 7,
115-117, tu: 116). Patronem mającej siedzibę w Poznaniu fundacji był Hermann Goering,
prezesem - gauleiter i namiestnik w okręgu Rzeszy Kraj Warty Arthur Greiser, natomiast
dyrektorem administracyjnym - kurator Uniwersytetu Rzeszy Hanns Streit (por. akta
fundacji w UA, Poznań, sygn. 78/420; por. J. Kalisch, G. Voigt, Reichsuniuersitat Posen,
jak w przyp. 15, 198-199; B. Piotrowski, W służbie..., jak w przyp. 15, 143-145). Na temat
ścisłego związku fundacji z Komisarzem Rzeszy ds. Umacniania Niemczyzny (Reichskom-
missar fur die Festigung deutschen Volkstums) i jej współpracy z Urzędem SS ds. Raso-
wych i Osiedleńczych (Rasse- und Siedlungsa?7it SS) por. ibidem, 144.
32 Ta sama metodologia legła u podstaw badań regionalnych, których zasady ustalił
Geisler, mając na uwadze Ośrodek Badań Regionalnych Okręgu Rzeszy Kraj Warty;
W. Geisler, Landeskundliche (jak w przyp. 30), 271. Na temat historii narodu etnicznego
jako innowacyjnej koncepcji badawczej por. W. Oberkrome, Volksgeschichte. Methodische
Innouation und uólkische Ideologisierung in der deutschen Geschichtswissenschaft 1918-
1945, Góttingen 1993. Krytycznie o poglądach Oberkrome: P. Schóttler, Geschichts-
schreibung ais Legitimationswissenschaft (jak w przyp. 7), 17-18; I. Haar, Historiker im
Nationalsozialismus (jak w przyp. 6), 90-97.
33 Fakty zgromadzone w przypisach 30 i 31 pozwalają na wyciągnięcie takiego wniosku.
34 Por. I. Haar, Historiker im Nationalsozialismus (jak w przyp. 6), 313.