DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Załuski, Tomasz: Peformatywność dyskursu o sztuce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0279
Tomasz Załuski
PERFORMATYWNOŚĆ DYSKURSU O SZTUCE
JPisanie o obrazie samo jest częścią obrazu”1.
Michael Ann Holly
Twórca teorii aktów mowy (speech acts theory), J. L. Austin, rozważa-
jąc w pracy Jak działać słowami2 ogół wypowiedzi3, podjął próbę podziele-
nia ich na dwie przeciwstawne kategorie. Pierwszą stanowią wypowiedzi
konstatujące, które „opisują” uprzednio daną, obiektywną rzeczywistość,
stwierdzają lub zdają sprawę z jakiegoś uprzednio danego faktu. Zdania
te mogą być prawdziwe lub fałszywe, a ich weryfikację stanowi „przed-
miot”, do którego się odnoszą. Druga kategoria to wypowiedzi performa-
tywne, które nie opisują niczego, co byłoby dane, nie odnoszą się do nicze-
go, co byłoby obecne uprzednio względem nich. Jak pisze Austin,
wypowiedzi te w ogóle nie „opisują”, nie „zdają sprawy” z niczego, nie są
„prawdziwe ani fałszywe”, natomiast w ich przypadku „wypowiedzenie
danego zdania jest w całości lub części wykonaniem jakiejś czynności,
1 M. A. Holly, Past Looking, „Critical Inąuiry” 16, zima 1990, s. 393; jeżeli nie zazna-
czono inaczej, wszelkie cytaty występują w przekładzie własnym.
2 J. L. Austin, Jak działać słowami, (w:) tegoż, Mówienie i poznawanie. Rozprawy
i wykłady filozoficzne, przeł. B. Chwedeńczuk, Warszawa 1993, s. 543-729.
3 Chodzi tu jednak o ogół wypowiedzi „wygłaszanych w zwykłych okolicznościach” - za-
strzeżenie to wiąże się z faktem wykluczenia z rozważań Austina wypowiedzi wygłasza-
nych w warunkach szczególnych, gdy Języka używa się na szczególne sposoby (...) - jakoś
nie na serio, lecz pasożytniczo względem normalnego sposobu użycia; sposoby te należą do
teorii naruszeń języka. To wszystko wykluczamy z naszych rozważań”. Jako przykłady
owych szczególnych warunków Austin podaje wypowiedź wygłaszaną przez aktora na sce-
nie, wprowadzaną w poemacie lub wypowiedzianą w wewnętrznym monologu, ibidem,
s. 570-572. W kwestii funkcji tego wykluczenia, jak również innych rozstrzygnięć Austina,
zob. J. Derrida, Sygnatura, zdarzenie, kontekst, przeł. B. Banasiak, (w:) J. Derrida, Pis-
mo filozofii, Kraków 1992 oraz S. E. Fish, With the Compliments ofthe Author: Reflections
on Austin and Derrida, „Critical Inąuiry” 8, lato 1982, s. 693-721.
PERFORMATYWNOŚĆ DYSKURSU O SZTUCE
JPisanie o obrazie samo jest częścią obrazu”1.
Michael Ann Holly
Twórca teorii aktów mowy (speech acts theory), J. L. Austin, rozważa-
jąc w pracy Jak działać słowami2 ogół wypowiedzi3, podjął próbę podziele-
nia ich na dwie przeciwstawne kategorie. Pierwszą stanowią wypowiedzi
konstatujące, które „opisują” uprzednio daną, obiektywną rzeczywistość,
stwierdzają lub zdają sprawę z jakiegoś uprzednio danego faktu. Zdania
te mogą być prawdziwe lub fałszywe, a ich weryfikację stanowi „przed-
miot”, do którego się odnoszą. Druga kategoria to wypowiedzi performa-
tywne, które nie opisują niczego, co byłoby dane, nie odnoszą się do nicze-
go, co byłoby obecne uprzednio względem nich. Jak pisze Austin,
wypowiedzi te w ogóle nie „opisują”, nie „zdają sprawy” z niczego, nie są
„prawdziwe ani fałszywe”, natomiast w ich przypadku „wypowiedzenie
danego zdania jest w całości lub części wykonaniem jakiejś czynności,
1 M. A. Holly, Past Looking, „Critical Inąuiry” 16, zima 1990, s. 393; jeżeli nie zazna-
czono inaczej, wszelkie cytaty występują w przekładzie własnym.
2 J. L. Austin, Jak działać słowami, (w:) tegoż, Mówienie i poznawanie. Rozprawy
i wykłady filozoficzne, przeł. B. Chwedeńczuk, Warszawa 1993, s. 543-729.
3 Chodzi tu jednak o ogół wypowiedzi „wygłaszanych w zwykłych okolicznościach” - za-
strzeżenie to wiąże się z faktem wykluczenia z rozważań Austina wypowiedzi wygłasza-
nych w warunkach szczególnych, gdy Języka używa się na szczególne sposoby (...) - jakoś
nie na serio, lecz pasożytniczo względem normalnego sposobu użycia; sposoby te należą do
teorii naruszeń języka. To wszystko wykluczamy z naszych rozważań”. Jako przykłady
owych szczególnych warunków Austin podaje wypowiedź wygłaszaną przez aktora na sce-
nie, wprowadzaną w poemacie lub wypowiedzianą w wewnętrznym monologu, ibidem,
s. 570-572. W kwestii funkcji tego wykluczenia, jak również innych rozstrzygnięć Austina,
zob. J. Derrida, Sygnatura, zdarzenie, kontekst, przeł. B. Banasiak, (w:) J. Derrida, Pis-
mo filozofii, Kraków 1992 oraz S. E. Fish, With the Compliments ofthe Author: Reflections
on Austin and Derrida, „Critical Inąuiry” 8, lato 1982, s. 693-721.