DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Załuski, Tomasz: Peformatywność dyskursu o sztuce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0291
PERFORMATYWNOŚĆ DYSKURSU O SZTUCE
289
nak jeżeli odrzuci się ten porządek, performatywnie narzucony przez au-
tora w jego kartuszu (a żadna strukturalna czy wewnętrzna konieczność
serii tego nie zabrania), wtedy można umieścić ową „trumnę”-model
w każdym z miejsc serii i wprowadzić inny, alternatywny porządek31. Na-
suwa się zatem podwójny wniosek:
- Jeżeli kartusz mieści się na zewnątrz dzieła, stanowiąc konstatację
prawdy dzieła, konstatację odrębną od performatywu dzieła i sytuującą
się względem niego w porządku meta-języka (czy też meta-systemu), wte-
dy status tej prawdy podlega degradacji: staje się ona zewnętrzna wobec
dzieła, nie może zatem go w żaden sposób dotyczyć. Umożliwia to wpro-
wadzenie innego porządku niż ten, jaki wpisuje kartusz.
- Jeżeli kartusz mieści się wewnątrz dzieła, to również nie może wy-
powiadać jego prawdy, gdyż będąc tam, zostaje sprowadzony do funkcji
jednego z wewnętrznych elementów, jednej z części składających się na
performatyw dzieła: nie może określać i opisywać prawdy dzieła, nie posia-
da wartości i statusu konstatacji prawdy dzieła. Umożliwia to wprowadze-
nie innego porządku niż ten, jaki wpisuje kartusz32.
W obu przypadkach kartusz (jak również „trumna”-model) ingerują
i wkraczają w dzieło-serię rysunków. Oznacza to, iż miejsce „modelu” nie
jest wpisane po prostu w samą rzecz, w dzieło, skąd można by je neutralnie
odczytać, lecz zależy od performatywnego aktu, jaki stanowi dyskursyw-
ny kartusz. Funkcja kartusza względem „trumny” jest jednak ambiwa-
lentna: kartusz jednocześnie przyznaje jej i odbiera to uprzywilejowane
miejsce „modelu”. Gdy okazuje się, iż „modelowy’ status „trumny” zostaje
wytworzony przez performatyw, to może ona równie dobrze stanowić ko-
pię jednego z rysunków. Nie istnieje bowiem absolutna konieczność wiary
w to, co mówi dany, jednostkowy kartusz: nic nie może powstrzymać
innych performatywów od wprowadzania w dzieło alternatywnych po-
rządków i sposobów organizacji, uporządkowania elementów serii. Dys-
kurs-kartusz „performatywnie interweniuje w polu [swego przedmiotu]
i częściowo je determinuje. Udaje „obiektywne” i teoretyczne rozważania,
podczas gdy tak naprawdę dokonuje praktycznego przekształcenia tegoż
przedmiotu”33. Dyskurs-kartusz udaje, iż wypowiada prawdę dzieła, pod-
czas gdy jednocześnie ingeruje w nie, umożliwiając wątpliwości i zakwe-
stionowanie jego twierdzeń przez inny dyskurs. Formując i transformując
dzieło, dyskurs-kartusz współkreuje wnętrze, istotę i znaczenie dzieła.
,jl -J. Derrida, The Truth in Painting, op. cit., s. 219. Uwagi te niewątpliwie wskazują
na konieczność przemyślenia statusu autokomentarza artystycznego, mechanizmu jego
działania, jak i jego relacji z dziełem.
32 Zob. ibidem, s. 220.
1)0 J. Derrida, Biodegradables, trans. P. Kamuf, „Critical Inąuiry” 15, lato 1989,
s. 836.
289
nak jeżeli odrzuci się ten porządek, performatywnie narzucony przez au-
tora w jego kartuszu (a żadna strukturalna czy wewnętrzna konieczność
serii tego nie zabrania), wtedy można umieścić ową „trumnę”-model
w każdym z miejsc serii i wprowadzić inny, alternatywny porządek31. Na-
suwa się zatem podwójny wniosek:
- Jeżeli kartusz mieści się na zewnątrz dzieła, stanowiąc konstatację
prawdy dzieła, konstatację odrębną od performatywu dzieła i sytuującą
się względem niego w porządku meta-języka (czy też meta-systemu), wte-
dy status tej prawdy podlega degradacji: staje się ona zewnętrzna wobec
dzieła, nie może zatem go w żaden sposób dotyczyć. Umożliwia to wpro-
wadzenie innego porządku niż ten, jaki wpisuje kartusz.
- Jeżeli kartusz mieści się wewnątrz dzieła, to również nie może wy-
powiadać jego prawdy, gdyż będąc tam, zostaje sprowadzony do funkcji
jednego z wewnętrznych elementów, jednej z części składających się na
performatyw dzieła: nie może określać i opisywać prawdy dzieła, nie posia-
da wartości i statusu konstatacji prawdy dzieła. Umożliwia to wprowadze-
nie innego porządku niż ten, jaki wpisuje kartusz32.
W obu przypadkach kartusz (jak również „trumna”-model) ingerują
i wkraczają w dzieło-serię rysunków. Oznacza to, iż miejsce „modelu” nie
jest wpisane po prostu w samą rzecz, w dzieło, skąd można by je neutralnie
odczytać, lecz zależy od performatywnego aktu, jaki stanowi dyskursyw-
ny kartusz. Funkcja kartusza względem „trumny” jest jednak ambiwa-
lentna: kartusz jednocześnie przyznaje jej i odbiera to uprzywilejowane
miejsce „modelu”. Gdy okazuje się, iż „modelowy’ status „trumny” zostaje
wytworzony przez performatyw, to może ona równie dobrze stanowić ko-
pię jednego z rysunków. Nie istnieje bowiem absolutna konieczność wiary
w to, co mówi dany, jednostkowy kartusz: nic nie może powstrzymać
innych performatywów od wprowadzania w dzieło alternatywnych po-
rządków i sposobów organizacji, uporządkowania elementów serii. Dys-
kurs-kartusz „performatywnie interweniuje w polu [swego przedmiotu]
i częściowo je determinuje. Udaje „obiektywne” i teoretyczne rozważania,
podczas gdy tak naprawdę dokonuje praktycznego przekształcenia tegoż
przedmiotu”33. Dyskurs-kartusz udaje, iż wypowiada prawdę dzieła, pod-
czas gdy jednocześnie ingeruje w nie, umożliwiając wątpliwości i zakwe-
stionowanie jego twierdzeń przez inny dyskurs. Formując i transformując
dzieło, dyskurs-kartusz współkreuje wnętrze, istotę i znaczenie dzieła.
,jl -J. Derrida, The Truth in Painting, op. cit., s. 219. Uwagi te niewątpliwie wskazują
na konieczność przemyślenia statusu autokomentarza artystycznego, mechanizmu jego
działania, jak i jego relacji z dziełem.
32 Zob. ibidem, s. 220.
1)0 J. Derrida, Biodegradables, trans. P. Kamuf, „Critical Inąuiry” 15, lato 1989,
s. 836.