Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (13.2002)

302

ROSALYN DEUTSCHE

w imieniu absolutnych niż uwarunkowanych - czyli politycznych znaczeń
społecznych, wówczas demokracja może być wykorzystana do wymusza-
nia nowych form podporządkowania.
Dyskusja na temat problemów związanych z przestrzenią publiczną w
miastach amerykańskich jest dzisiaj zdominowana przez autorytarną
wersję demokracji. Odbywa się to w dwóch połączonych etapach. W pier-
wszym, miejskim przestrzeniom publicznym zapewniane są obfite źródła
znaczeń społecznej jedności. Konkretne sposoby zagospodarowania prze-
strzeni miejskiej są uznawane za korzystne, ponieważ usprawiedliwia się
je oparciem na absolutnych fundamentach, takich jak: ponadczasowe po-
trzeby ludzkie, organiczny kształt i organiczna ewolucja miast, nieunik-
niony rozwój technologiczny, naturalny układ społeczny lub obiektywne
wartości moralne. W drugim etapie, przyjmuje się, iż te założenia san-
kcjonują sprawowanie w przestrzeniach publicznych władzy państwowej
(lub władzy takich pseudorządowych tworów, jak „dzielnice rewitalizowa-
ne przez biznes”).
Jednak przy takich założeniach władza staje się sprzeczna z warto-
ściami demokratycznymi, a przestrzeń publiczna zostaje, używając ter-
minu Leforta, „przywłaszczona”. Gdy tak się dzieje, strażnicy nadzorują-
cy przestrzeń publiczną, powołują się na źródła jedności społecznej
lokowane poza społeczeństwem. Poprzez przywłaszczenie usiłują więc za-
jąć stanowisko władzy, które w społeczeństwie demokratycznym jest pu-
stym miejscem. Trzeba wyjaśnić, iż dla Leforta, „przywłaszczenie” nie oz-
nacza po prostu sprawowania władzy czy podejmowania decyzji w
sprawie wykorzystania przestrzeni. Lefort nie zaprzecza konieczności
rządzenia lub podejmowania decyzji politycznych. Przywłaszczenie jest
strategią stosowaną przez wyraźnie niedemokratyczne siły, które legity-
mizują siebie, nadając przestrzeni społecznej rzekomo „właściwe” i dlate-
go niepodlegające kontestacji wartości, i w ten sposób likwidują prze-
strzeń publiczną16.
16 Ponieważ wykorzystuję idee Leforta do dyskusji nad współczesnym dyskursem urba-
nistycznym, muszę zaznaczyć, iż interpretował on pojęcie „przywłaszczenia” w opozycji do
Henri Lefebvre’a, którego koncepcja przywłaszczenia jest tak atrakcyjna dla krytycznej
myśli urbanistycznej. Dla Leforta przywłaszczenie odnosi się do działania władzy państwo-
wej; dla Lefebvre oznacza działanie przeciwko tej władzy. Różnica terminologiczna nie po-
woduje jednak polaryzacji idei obydwu autorów, łączą ich pewne podobieństwa. Chociaż
Lefort nie pisał o przestrzeni miejskiej, jego koncepcja przywłaszczenia czyli zajęcie prze-
strzeni publicznej przez nadanie jej absolutnego znaczenia, przypomina to, co Lefebvre na-
zwał dominacją przestrzeni, czyli technokratycznym wyznaczeniem celów, które nadaje
przestrzeni koherencję ideologiczną. Ponadto pojęcie przywłaszczenia Leforta i dominacji
Lefebvre przypominają „strategię” Michela de Certeau, czyli relację, która staje się możli-
wa, gdy podmiot posiadający władzę wyznacza przestrzeń stającą się jego własnością. Zob.