Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (13.2002)

AGORAFOBIA

329

manę filmowe zbliżenie i zyskuje charakter narracyjny. Co spowodowało,
że dłoń kobiety nagle się otwarła, a szklanka upadła? W filmie takie wy-
izolowane obrazy mogą sugerować widowni, że ma miejsce gwałtowne i
brutalne zdarzenie. Odczytywana w ten sposób, jako klatka filmowa, fo-
tografia w dziele Kruger wskazuje, że kobieta została zaatakowana; teraz
jest unieruchomiona. Centrum akcji jest jednak przesunięte, znajduje się
poza ramą, podobnie jak i napastnik. W tym punkcie narracji jego toż-
samość wciąż jeszcze może być tajemnicą dla kinowej publiczności.
Ikonografia fotografii Kruger, interpretowana jako scena napaści, nadaje
dosłowną formę głównemu tematowi obranemu przez artystkę, czyli przed-
stawieniu widzenia. Znajdujący się poza polem widzenia agresor jest
analogiczny do męskiego widza, któremu „strata innych sprawia przyje-
mność”. Ofiara to kobieta unieruchomiona w wizerunku, lub szerzej, ko-
biecość oswojona jako wizerunek. Wizualizacja łączy się z wiktymizacją
obiektu. Widz, podobnie jak w kinie, znajduje się poza ramami wizerun-
ku - przynajmniej dopóki Kruger nie zaczyna badać jego tożsamości
i czyniąc to, ją rozjaśniać: ponieważ za owym Ty, jak ujawnia to tekst ar-
tystki, nie znajduje się żadne niezależne i pełne Ja. Nie może ono bowiem
istnieć w izolacji. Podobnie wizerunek nie jest obiektem samowystarczal-
nym. Autonomiczny podmiot powstaje jedynie przez usytuowanie innych
jako obiektów spojrzenia. Ostatecznie fotomontaż Kruger sugeruje, iż wy-
móg wizualnego dystansu jest nie tylko iluzją, ale również, jak pisze Kate
Linker, narzędziem agresji69.
Prace takich artystek, jak Levine, Sherman i Kruger, rozbiły moderni-
styczną przestrzeń czystego widzenia. W architekturę modernistycznego
widzenia wbudowany jest nakaz uznania wizerunków i widzów jako da-
nych raczej niż wytwarzanych, a przestrzeni zaś jako obszarów na siebie
zamkniętych. Sztuka inspirowana feministycznymi koncepcjami przed-
stawienia narusza jednakże to zamknięcie, ukazując widzenie jako pro-
ces wzajemnego konstytuuowania się wizerunku i widza. Sztuka ta od-
słania, iż czysta wewnętrzność jest efektem wypierania zależności
podmiotu od pola wizualnego. Poprzez eksponowanie zacieranych relacji,
za pomocą których wizualność wytwarza wrażenie autonomii - czyli in-
nymi słowy, przez eksplorowanie nieciągłości samego widza - dzieła te
podważają również przekonanie o tym, że inność jest wyłącznie zewnętrz-
na. Odsłonięcie modernistycznego widzenia kreuje przestrzeń, w której pod-
ważone zostają granice pomiędzy Ja a Innym, wnętrzem a zewnętrzem.
Po co jednak nazywać tę problematyczną przestrzeń „publiczną”?
Określenie „widzenie publiczne” [public uision] ma kilka konotacji. Suge-

69 K. Linker, Love for Sale: The Words and Pictures of Barbara Kruger, H. N. Abrams,
New York, s. 61.