DOI Heft:
Omówienia i recenzje
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: O dwóch niewielkich książkach i jednej wielkiej teorii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0367
O DWÓCH NIEWIELKICH KSIĄŻKACH I JEDNEJ WIELKIEJ TEORII
365
Teza sformułowana najradykalniej przez Ottona von Simsona, jakoby St.-Denis
było pierwszym, założycielskim dziełem gotyku, poddawana jest rewizji w nowszych
badaniach historii sztuki. Zdaniem Roberta Suckale teza ta - paradoksalnie - utrud-
nia, czy nawet uniemożliwia właściwe zrozumienie historycznego znaczenia samej
budowli: „Koncentrując się na nowości, przeoczono na przykład świadomą antytezę
krypty i sanktuarium, nie chciano przyjąć do wiadomości, że Suger świadomie zlecił
wybudowanie romańsko wyglądającego wieńca kaplic. Również nową architekturę
należy rozumieć nie tyle jako tworzenie nowego stylu, lecz jako nowe, bardziej prze-
konujące rozwiązanie zadania budowlanego «sanktuarium»... Gdy w budowli Sugera
zwraca się uwagę jedynie na nowość, nie dostrzega się, że jest to synteza starszych
elementów różnorodnego pochodzenia”32.
Próbę nowego spojrzenia na problem innowacyjności i tradycjonalizmu w podjął
Martin Buchsel w książce o narodzinach gotyku i koncepcji Sugera kościoła Saint De-
nis33. Również ta publikacja ważna jest nie tyle przez swoją objętość (niespełna 200
stron kieszonkowego formatu), co nowe ujęcie od dawna - wydawałoby się — znanych
faktów.
Treść podzielona jest na dwie części: w pierwszej analizowane sąhistoryczne uwa-
runkowania budowy nowego kościoła w świetle intencji jego fundatora zaś w drugiej
- poddano szczegółowej analizie portale zachodnie.
Autor tej książki, podobnie jak Markschies, podaje w wątpliwość prawomocność
wielkiej teorii, podważa znaczenie pism Pseudo-Dionizego dla intelektualnej formacji
Sugera i dla teorii gotyku34. Stwierdza także, że pisma Sugera powinny być analizo-
wane w ramach tradycji literackiej, a niejako teoria sztuki gotyckiej. Tezę Buchsela
można streścić następująco: intencją fundatora (na ile można ją odczytać z jego pism)
było odnowienie kościoła króla Dagoberta oraz stworzenie stosownej oprawy dla
kultu świętych relikwii i liturgicznego upamiętniania pochowanych w tym kościele
władców, a tym samym podniesienie znaczenia opactwa w ramach monarchii francu-
skiej, a nie stworzenie monumentalnego odpowiednika idei teologicznej.
Buchsel podkreśla starania Sugera w kierunku odnowienia liturgicznego wspomi-
nania pochowanych w kościele fundatorów — wśród nich szczególne miejsce zajmują:
Dagobert i Karol Łysy. Ten pierwszy-jako główny z pierwszych fundatorów, ten dru-
gi -jako ofiarodawca wielu cennych relikwii i znajdujących się w dalszym ciągu w
opactwie elementów wyposażenia. Szczególnie ważna była cesarska godność Karola
Łysego, co było też istotnym argumentem w konkurencji z opactwem St. Germain des
Pres30, które również było fundacją o merowińskiej metryce. Suger swoimi fundacja-
mi pragnął utrwalić także pamięć o sobie samym. Nie chodziło jednak o protohuma-
32 R. Suckale, Die Unbrauchbarkeit dergdngigen Stilbegriffe und Entwicklungsuorstellun-
gen. Am Beispiel der franzósischen gotischen Architektur des 12. und 13. Jh., (w:) Stil und Epo-
che. Periodisierungsfragen, Akten des Colloąuiums Jena 1986, Hg. Friedrich Mobius und Helga
Sciurie, Dresden 1989 (Fundus 118/119), s. 231-250, Markschies, op. cit., s. 234.
33 M. Buchsel, Die Geburt der Gotik. Abt Sugers Konzept fur die Abteikirche St. Denis.
Freiburg im Breisgau 1997 [Rombach Wissenschaft. Reihe Quellen zur Kunst herausgegeben
von Norberto Gramaccini. Band 5], W pracy tej autor podsumowuje i rozbudowuje tezy ogłasza-
ne od kilkunastu lat w odrębnych artykułach.
34 Ibidem, s. 16-19.
35 Ibidem, s. 22-26.
365
Teza sformułowana najradykalniej przez Ottona von Simsona, jakoby St.-Denis
było pierwszym, założycielskim dziełem gotyku, poddawana jest rewizji w nowszych
badaniach historii sztuki. Zdaniem Roberta Suckale teza ta - paradoksalnie - utrud-
nia, czy nawet uniemożliwia właściwe zrozumienie historycznego znaczenia samej
budowli: „Koncentrując się na nowości, przeoczono na przykład świadomą antytezę
krypty i sanktuarium, nie chciano przyjąć do wiadomości, że Suger świadomie zlecił
wybudowanie romańsko wyglądającego wieńca kaplic. Również nową architekturę
należy rozumieć nie tyle jako tworzenie nowego stylu, lecz jako nowe, bardziej prze-
konujące rozwiązanie zadania budowlanego «sanktuarium»... Gdy w budowli Sugera
zwraca się uwagę jedynie na nowość, nie dostrzega się, że jest to synteza starszych
elementów różnorodnego pochodzenia”32.
Próbę nowego spojrzenia na problem innowacyjności i tradycjonalizmu w podjął
Martin Buchsel w książce o narodzinach gotyku i koncepcji Sugera kościoła Saint De-
nis33. Również ta publikacja ważna jest nie tyle przez swoją objętość (niespełna 200
stron kieszonkowego formatu), co nowe ujęcie od dawna - wydawałoby się — znanych
faktów.
Treść podzielona jest na dwie części: w pierwszej analizowane sąhistoryczne uwa-
runkowania budowy nowego kościoła w świetle intencji jego fundatora zaś w drugiej
- poddano szczegółowej analizie portale zachodnie.
Autor tej książki, podobnie jak Markschies, podaje w wątpliwość prawomocność
wielkiej teorii, podważa znaczenie pism Pseudo-Dionizego dla intelektualnej formacji
Sugera i dla teorii gotyku34. Stwierdza także, że pisma Sugera powinny być analizo-
wane w ramach tradycji literackiej, a niejako teoria sztuki gotyckiej. Tezę Buchsela
można streścić następująco: intencją fundatora (na ile można ją odczytać z jego pism)
było odnowienie kościoła króla Dagoberta oraz stworzenie stosownej oprawy dla
kultu świętych relikwii i liturgicznego upamiętniania pochowanych w tym kościele
władców, a tym samym podniesienie znaczenia opactwa w ramach monarchii francu-
skiej, a nie stworzenie monumentalnego odpowiednika idei teologicznej.
Buchsel podkreśla starania Sugera w kierunku odnowienia liturgicznego wspomi-
nania pochowanych w kościele fundatorów — wśród nich szczególne miejsce zajmują:
Dagobert i Karol Łysy. Ten pierwszy-jako główny z pierwszych fundatorów, ten dru-
gi -jako ofiarodawca wielu cennych relikwii i znajdujących się w dalszym ciągu w
opactwie elementów wyposażenia. Szczególnie ważna była cesarska godność Karola
Łysego, co było też istotnym argumentem w konkurencji z opactwem St. Germain des
Pres30, które również było fundacją o merowińskiej metryce. Suger swoimi fundacja-
mi pragnął utrwalić także pamięć o sobie samym. Nie chodziło jednak o protohuma-
32 R. Suckale, Die Unbrauchbarkeit dergdngigen Stilbegriffe und Entwicklungsuorstellun-
gen. Am Beispiel der franzósischen gotischen Architektur des 12. und 13. Jh., (w:) Stil und Epo-
che. Periodisierungsfragen, Akten des Colloąuiums Jena 1986, Hg. Friedrich Mobius und Helga
Sciurie, Dresden 1989 (Fundus 118/119), s. 231-250, Markschies, op. cit., s. 234.
33 M. Buchsel, Die Geburt der Gotik. Abt Sugers Konzept fur die Abteikirche St. Denis.
Freiburg im Breisgau 1997 [Rombach Wissenschaft. Reihe Quellen zur Kunst herausgegeben
von Norberto Gramaccini. Band 5], W pracy tej autor podsumowuje i rozbudowuje tezy ogłasza-
ne od kilkunastu lat w odrębnych artykułach.
34 Ibidem, s. 16-19.
35 Ibidem, s. 22-26.