Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (14.2003)

62

MACIEJ GĄSIOROWSKI

mieszczeniami handlowymi (nad drzwiami pierwszej kamienicy widoczny
jest szyld). Uchwycony w skrócie widok kilku kolejnych domów po lewej
poprzedza bramę miejską, obwarowaną potężnym masywem dwu cylin-
drycznych wież, z otworami strzelniczymi, zwieńczonym obiegającym pa-
sem wysuniętego krenelażu i mniejszymi w planie nadbudówkami. Na
horyzoncie, ponad pałacem, za sekwencją dachów, pojawia się zarys mu-
rów miejskich i baszt. Tymczasem nad prawą częścią zabudowy miejskiej
dominuje wspomniana wysoka, ośmioboczna wieża kościelna, o widocz-
nych dwóch górnych kondygnacjach, przedzielonych ażurową balustra-
dą76. Nad piętrem pełnego muru, z akcentowanymi narożami i uskokowo
opracowanymi arkadowymi płycinami, wyrasta koronkowa kondygnacja
pól okiennych ujętych wimpergowymi szczytami (z żabkami), wypełnio-
nych dekoracją maswerkową. Całość wieńczy wysoka iglica z chorągiewką.
Pałac graniczy z ulicą masywną czterokondygnacyjną wieżą, na planie
kwadratu, ze skarpami na narożach, przechodzącymi na wysokości ostat-
niego piętra w cylindryczne wykusze, i z jednokondygnacyjną nadbudów-
ką na planie mniejszego kwadratu, z wysokim, łamanym dachem cztero-
spadowym. Po lewej do wieży przylega niższy, dwukondygnacyjny korpus
z trzema osiami wyznaczonymi wąskimi biforialnymi oknami ujętymi w
arkadowe wnęki. Analogicznie opracowane zostały nieco szersze otwory
okienne wieży, których ilość zwiększa się wprost proporcjonalnie do nara-
stania kondygnacji. Najwyższe piętro wieży oddziela wałek prostego
gzymsu, przechodzącego w podstawę wykuszy (analogiczny do gzymsu
kamienicy). Zarówno korpus, jak i wieżę koronuje wysunięte blankowa-
nie, pod którym pojawia się arkadowanie lub ornament ząbkowy, a poła-
cie obu dachów rozczłonkowują lukarny, opracowane identycznie jak na
przeciwległym budynku. Do pałacu prowadzi brama na osi parteru wieży,
z otwartym prawym skrzydłem.
W zaskakujący sposób niezrównanie precyzyjny plan urbanistyczny
tryptyku zawiera aż tak wiele detalicznych treści charakteryzujących wy-
obrażoną zabudowę miasta. Stają się one łatwo czytelne dla uważnego
obserwatora, mogącego z bliska podjąć wędrówkę po przestrzeni, której
iluzję dzięki mistrzowskiej technice malarskiej stworzył na płaszczyźnie
ołtarza Rogier van der Weyden. Równolegle potęguje się jednak pytanie o
intencję wiązaną z taką aranżacją planu pejzażowego, któremu malarz
poświęcił aż tyle trudu i pieczołowitości.
,6 Rozpoznanie tego elementu pejzażu miejskiego nie jest jednoznaczne. Ponieważ na
wieży brakuje elementu, który by precyzował jej funkcję (krzyż, ewentualnie figury świę-
tych w niszach), nie można wykluczyć jej powiązania ze innym budynkiem o roli konstytu-
tywnej dla egzystencji miasta: ratusza. Jednak analiza porównawcza ze współczesnymi
przykładami ikonografii miejskiej (np. konstrukcja wieży w widoku z okna Madonny przy
kominku Campina, czy w prawej części panoramy Madonny Kanclerza Rolin Jana van Ey-
cka) skłania mnie do przyjęcia tezy, iż chodzi tu raczej o obiekt sakralny niż świecki.