DOI Heft:
[Rozprawy]
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Instytut Historii Sztuki na uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu i "budowa narodowego socjalizmu" w Kraju Warty w latach 1939 - 1945
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28200#0279
276
ADAM S. LABUDA
na „poligonie doświadczalnym narodowośocjalistycznego światopoglądu”?
Czy dlatego należałoby ją badać i oceniać wyłącznie w tej konkretnej per-
spektywie historycznej? Pytania te są właściwie pytaniami retorycznymi,
które jednak wciąż się nasuwają w związku z badaniami nad narodowym
socjalizmem54. O potrzebie poszerzenia perspektywy w zakresie metodo-
logii badań już wspomniałem. Oczywiście ma ona także uzasadnienie hi-
storyczne, chociażby przez „pytania emigrantów”, jak to ujął Otto Ger-
hard Oexle w tak samo zatytułowanym artykule, w którym cytuje uwagę
Lise Meitner adresowaną do Otto Hahna: „Wy nie chcieliście widzieć”55.
Istnieją również pytania tych, którzy zostali w Niemczech. Moje rozważa-
nia chciałbym zamknąć świeżo wyrażoną opinią dotyczącą Poznania.
Otóż na temat historii sztuki w Poznaniu w okresie wojny prowadziłem
korespondencję z Willibaldem Sauerlanderem, który w jednym ze swoich
listów napisał:
Od maja do września 1943 stacjonowałem w Gniewie (Mewe) - a więc w Prusach
Zachodnich, niedaleko Warthegau. - Było okropnie. Na gospodarstwach siedzieli
przesiedleni Niemcy z Bukowiny i Besarabii [...]. Dawni polscy właściciele nie zo-
stali widocznie wypędzeni, ale mieszkali w chałupach jako robotnicy rolni. Niem-
cy byli mocno zdeprymowani. Mieli wobec Polaków wyrzuty sumienia oraz byli
okropnie zalęknieni, bo koniec był przecież do przewidzenia. Było upiornie i w
tych okolicznościach ci panowie uprawiali w Poznaniu historię sztuki!!56
INSTITUTE OF ART HISTORY AT THE REICHSUNIVERSITAT IN POZNAŃ
AND "BUILDING NATIONAL SOCIALISM" IN THE WARTHELAND
REGION, 1939-1945
Summary
[The present paper is an extended version of a talk at the "Kunstgeschichte an den
Universitaten in der Zeit des Nationalsozialismus" conference at the University of
Karlsruhe on October 11-12, 2002. The German version will be published in the conference
54 Por. H. Mehrtens, Hochschule und Nationalsozialismus. Schlussbetrachtung zum
Hochschultag 1993, (w:) W. Kertz, (red.), Hochschule und Nationalsozialismus. Referate
beim Workshop zur Geschichte der Carolo-Wilhelmina am 5. und 6. Juli 1993, Braunsch-
weig 1994, s. 173-187
55 O. G. Oexle, Die Fragen der Emigranten, (w:) W. Schulze, O. G. Oexle (red.), De-
utsche Historiker im Nationalsozialismus, Frankfurt a.M. 2000“, s. 51-62, tu s. 51: „Ihr
habt nicht sehen wollen”.
56 List do autora z 1 kwietnia 2001 r. : „Von Mai bis September 1943 war ich in der
Garnison in Gniew (Mewe) (...). Es war schauerlich. Auf den Hófen saBen umgesiedelte
Deutsche aus der Bukowina und Bessarabien (...). Die friiheren polnischen Besitzer waren
anscheinend nicht vertrieben [worden], sondern lebten ais Landarbeiter in den Katen. Die
Deutschen waren sehr deprimiert. Sie hatten durchaus ein schlechtes Gewissen gegeniiber
den Polen und furchtbare Angst, weil das Ende ja absehbar war. Es war gespenstisch und
unter diesen Yerhaltnissen trieben die Herrschaften in Posen Kunstgeschichte!!”.
ADAM S. LABUDA
na „poligonie doświadczalnym narodowośocjalistycznego światopoglądu”?
Czy dlatego należałoby ją badać i oceniać wyłącznie w tej konkretnej per-
spektywie historycznej? Pytania te są właściwie pytaniami retorycznymi,
które jednak wciąż się nasuwają w związku z badaniami nad narodowym
socjalizmem54. O potrzebie poszerzenia perspektywy w zakresie metodo-
logii badań już wspomniałem. Oczywiście ma ona także uzasadnienie hi-
storyczne, chociażby przez „pytania emigrantów”, jak to ujął Otto Ger-
hard Oexle w tak samo zatytułowanym artykule, w którym cytuje uwagę
Lise Meitner adresowaną do Otto Hahna: „Wy nie chcieliście widzieć”55.
Istnieją również pytania tych, którzy zostali w Niemczech. Moje rozważa-
nia chciałbym zamknąć świeżo wyrażoną opinią dotyczącą Poznania.
Otóż na temat historii sztuki w Poznaniu w okresie wojny prowadziłem
korespondencję z Willibaldem Sauerlanderem, który w jednym ze swoich
listów napisał:
Od maja do września 1943 stacjonowałem w Gniewie (Mewe) - a więc w Prusach
Zachodnich, niedaleko Warthegau. - Było okropnie. Na gospodarstwach siedzieli
przesiedleni Niemcy z Bukowiny i Besarabii [...]. Dawni polscy właściciele nie zo-
stali widocznie wypędzeni, ale mieszkali w chałupach jako robotnicy rolni. Niem-
cy byli mocno zdeprymowani. Mieli wobec Polaków wyrzuty sumienia oraz byli
okropnie zalęknieni, bo koniec był przecież do przewidzenia. Było upiornie i w
tych okolicznościach ci panowie uprawiali w Poznaniu historię sztuki!!56
INSTITUTE OF ART HISTORY AT THE REICHSUNIVERSITAT IN POZNAŃ
AND "BUILDING NATIONAL SOCIALISM" IN THE WARTHELAND
REGION, 1939-1945
Summary
[The present paper is an extended version of a talk at the "Kunstgeschichte an den
Universitaten in der Zeit des Nationalsozialismus" conference at the University of
Karlsruhe on October 11-12, 2002. The German version will be published in the conference
54 Por. H. Mehrtens, Hochschule und Nationalsozialismus. Schlussbetrachtung zum
Hochschultag 1993, (w:) W. Kertz, (red.), Hochschule und Nationalsozialismus. Referate
beim Workshop zur Geschichte der Carolo-Wilhelmina am 5. und 6. Juli 1993, Braunsch-
weig 1994, s. 173-187
55 O. G. Oexle, Die Fragen der Emigranten, (w:) W. Schulze, O. G. Oexle (red.), De-
utsche Historiker im Nationalsozialismus, Frankfurt a.M. 2000“, s. 51-62, tu s. 51: „Ihr
habt nicht sehen wollen”.
56 List do autora z 1 kwietnia 2001 r. : „Von Mai bis September 1943 war ich in der
Garnison in Gniew (Mewe) (...). Es war schauerlich. Auf den Hófen saBen umgesiedelte
Deutsche aus der Bukowina und Bessarabien (...). Die friiheren polnischen Besitzer waren
anscheinend nicht vertrieben [worden], sondern lebten ais Landarbeiter in den Katen. Die
Deutschen waren sehr deprimiert. Sie hatten durchaus ein schlechtes Gewissen gegeniiber
den Polen und furchtbare Angst, weil das Ende ja absehbar war. Es war gespenstisch und
unter diesen Yerhaltnissen trieben die Herrschaften in Posen Kunstgeschichte!!”.