Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (14.2003)

306

WHITNEY DAVIS

cjuszy J.-L. Davida (1785). Półnagie ciała i krótkie włosy odróżniają je od
dojrzałych, zamężnych, rodzących dzieci spartańskich kobiet w tle i czę-
ściowo upodobniają je do chłopców. Faktycznie, obraz implikuje to, że
dziewczęta spartańskie wirtualnie są „chłopcami”, zanim staną się „ko-
bietami” (założywszy, że matrona spartańska była niepodobna do swojej
społecznie izolowanej ateńskiej odpowiedniczki). Jednocześnie, by objąć
pozycję likurga, chłopcy muszą kontrolować dziewczęta. Degas przedsta-
wia jednak wielu chłopców jako wirtualnie bezpłciowych lub - w przybli-
żeniu - jako „dziewczęta”, zanim staną się „mężczyznami”. Chłopcy i
dziewczęta, odróżnieni od domeny dorosłości w tle, zostali przesyceni
młodością. Status ten dopuszcza erotyzm w obrębie tej samej płci, co
implikują parki w centrum obu grup, a nawet rodzaj animalizmu, ekspo-
nowanie pożądania, siły lub strachu, sugerowane przez dziewczynę
i chłopca najbardziej w centrum oraz przez wzdragającą się dziewczynę
i chłopca na czworakach w narożnikach kompozycji.
W płótnie z Chicago - chociaż Degas zaznacza genitalia dwóch chłop-
ców i biust trzech dziewcząt - inne, równie istotne w obrazowej metafory-
ce elementy, jak włosy, twarze i smukłe, długonogie ciała młodych ludzi,
są bardzo podobne w obu grupach. Charakterystyka płci jest wymienna
lub została w pełni wyeliminowana. Dziewczynie, gładzącej pierś swojej
towarzyszki, samej wydaje się brakować rozwiniętych piersi. Widziano w
niej nawet chłopca. Czterej chłopcy pozostają płciowo nieokreśleni, jako
że Degas nie zaopatrzył ich w jakąkolwiek bezpośrednią oznakę płci.
Najwyraźniej jednak, nie oczekuje się tutaj od nas, byśmy postrzegali te
ciała jako hermafrodytyczne. Chodzi raczej o to, że takie niedookreślenie
moduluje oznaczenie męskiej płci - ustalonej przez zgodność między cia-
łem chłopca, zwróconym do nas frontalnie i eksponującym widoczne, choć
niezróżnicowane genitalia oraz „bezpłciowymi” ciałami jego towarzyszy -
za pomocą oznak niedojrzałości, zmienności, transformacji i niepewności.
Chłopiec stojący najdalej na prawo, odwrócony plecami, stanowi echo
znajomych obrazów klasycznych męskich atletów. Chłopiec z uniesioną
głową zdaje się powtarzać wyobrażenia św. Sebastiana. Klasyczny atleta
i św. Sebastian posiadają do pewnego stopnia rozbieżne tradycyjne kono-
tacje - bardziej lub mniej męskie, bardziej lub mniej homoerotyczne -
które Degas aktualizuje w sposobie przedstawienia grupy chłopców. Pod
względem formalnym i tematycznym takie postępowanie można określić
jako queer, chociaż szerszej analizy wymagałoby rozpoznanie jego impli-
kacji dla historycznej rodzajowej (gender) tożsamości Degasa i jego wi-
dzów lub zajmowanej przez nich pozycji erotycznej, przynajmniej w od-
niesieniu do tego obrazu i obiektów na nim przedstawionych.
Źródła, z których korzystał Degas, mówią, że chłopcy należeli do spar-
tańskiej syssitia, homoseksualnie zorganizowanej wspólnoty, która przy-
gotowywała ich do wojny i przywództwa. Konwencjonalny rodzaj {gender)