DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: Od Nacjonalizacji do socjalizacji polskiego modernizmu, 1913 - 1950
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0099
Piotr Piotrowski
OD NACJONALIZACJI DO SOCJALIZACJI
POLSKIEGO MODERNIZMU, 1913-19501
W 1894 roku Jacek Malczewski ukończył jedno ze swych podstawo-
wych dzieł zatytułowane Melancholia, umieszczając na odwrocie płótna
swego rodzaju podtytuł: „Prolog. Widzenie. Wiek ostatni w Polsce (Tout
un siècle)”. Znajdujący się obecnie w kolekcji Muzeum Narodowego
w Poznaniu obraz stanowi jeden z kanonicznych przykładów polskiej
sztuki XIX wieku. Wielokrotnie opracowywany i analizowany, stanowi
przykład manifestacji świadomości końca wieku, napięcia między sztuką
i narodowymi uczuciami; wpisując się w ówczesną umysłowość, skupia
jak w soczewce podstawowe problemy narodowego myślenia Polaków
tamtego czasu. Ówczesny nacjonalizm to klasyczny przykład nacjonali-
zmu przedmodernistycznego, opartego nie tyle - jak większość tego ro-
dzaju ideologii - na strategii modernizacji państwa europejskiego, jaka
dokonywała się w większości krajów Europy Zachodniej od XVIII wieku,
lecz ideologii opartej na przesłankach etnojęzykowych, kulturalnych,
stanowiących substytut niepodległego kraju2.
1 W niniejszym artykule wykorzystałem materiał opublikowany w: P. Piotrowski,
Modernity and Nationalism: Avant-Garde Art and Polish Independence, 1912-1922, Cen-
tral European Avant-Gardes: Exchange and Transformation, 1910-1930, red. T. O. Benson,
Los Angeles/Cambridge MA: LACMA/The MIT Press, 2002; P. Piotrowski, Eine neue
Kunst - ein neuer Staat, Der neue Staat. Polnische Kunst 1918-1939 zwischen Experiment
un Repräsentation, red. R. Schuler, G. Gwlik, Wien: Leopold Museum/Hatje Cantz Verlag,
2003; P. Piotrowski, The Avant-Garde Institutionalised? The 1932 City of Łódź Art
Prize Awarded to Władysław Strzemiński, „Umëni/Art.” Ćasopis Üstavu dëjin umëni
Akademie vëd Ôeské republiky/Journal of the Institute for Art History of the Academy of
Sciences of the Czech Republic, 2003, No. 3.
2 Por. krytyczny przegląd współczesnych dyskusji na temat teorii i historii nacjonali-
zmu: A. D. Smith, Nationalism and Modernism. A critical survey of recent theories of
nations and nationalism, London and New York: Routledge, 1998.
OD NACJONALIZACJI DO SOCJALIZACJI
POLSKIEGO MODERNIZMU, 1913-19501
W 1894 roku Jacek Malczewski ukończył jedno ze swych podstawo-
wych dzieł zatytułowane Melancholia, umieszczając na odwrocie płótna
swego rodzaju podtytuł: „Prolog. Widzenie. Wiek ostatni w Polsce (Tout
un siècle)”. Znajdujący się obecnie w kolekcji Muzeum Narodowego
w Poznaniu obraz stanowi jeden z kanonicznych przykładów polskiej
sztuki XIX wieku. Wielokrotnie opracowywany i analizowany, stanowi
przykład manifestacji świadomości końca wieku, napięcia między sztuką
i narodowymi uczuciami; wpisując się w ówczesną umysłowość, skupia
jak w soczewce podstawowe problemy narodowego myślenia Polaków
tamtego czasu. Ówczesny nacjonalizm to klasyczny przykład nacjonali-
zmu przedmodernistycznego, opartego nie tyle - jak większość tego ro-
dzaju ideologii - na strategii modernizacji państwa europejskiego, jaka
dokonywała się w większości krajów Europy Zachodniej od XVIII wieku,
lecz ideologii opartej na przesłankach etnojęzykowych, kulturalnych,
stanowiących substytut niepodległego kraju2.
1 W niniejszym artykule wykorzystałem materiał opublikowany w: P. Piotrowski,
Modernity and Nationalism: Avant-Garde Art and Polish Independence, 1912-1922, Cen-
tral European Avant-Gardes: Exchange and Transformation, 1910-1930, red. T. O. Benson,
Los Angeles/Cambridge MA: LACMA/The MIT Press, 2002; P. Piotrowski, Eine neue
Kunst - ein neuer Staat, Der neue Staat. Polnische Kunst 1918-1939 zwischen Experiment
un Repräsentation, red. R. Schuler, G. Gwlik, Wien: Leopold Museum/Hatje Cantz Verlag,
2003; P. Piotrowski, The Avant-Garde Institutionalised? The 1932 City of Łódź Art
Prize Awarded to Władysław Strzemiński, „Umëni/Art.” Ćasopis Üstavu dëjin umëni
Akademie vëd Ôeské republiky/Journal of the Institute for Art History of the Academy of
Sciences of the Czech Republic, 2003, No. 3.
2 Por. krytyczny przegląd współczesnych dyskusji na temat teorii i historii nacjonali-
zmu: A. D. Smith, Nationalism and Modernism. A critical survey of recent theories of
nations and nationalism, London and New York: Routledge, 1998.