DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: Od Nacjonalizacji do socjalizacji polskiego modernizmu, 1913 - 1950
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0115
OD NACJONALIZACJI DO DSOCJALIZACJI POLSKIEGO MODERNIZMU, 1913-1950
113
Napięcia między tymi artystami, już wcześniej dość wyraźne, w póź-
niejszym okresie okazały się nie do przezwyciężenia. Jest to pierwszy
sygnał napięcia między nacjonalizacją i socjalizacją sztuki nowoczesnej,
które z większą siłą zostanie ujawnione później. Niemniej jednak w kwe-
stiach zasadniczych istniało między nimi porozumienie. Dotyczyło ono
także formułowanej często poza praktyką artystyczną ideologii narodo-
wej, manifestacji patriotyzmu oraz solidarności z nowym polskim pań-
stwem, któremu co rusz groziły różne niebezpieczeństwa. Spektakular-
nym tego przejawem - jak podaje Jerzy Malinowski - była ich
(niezależna od siebie) reakcja na stanowisko wobec wojny polsko-bolsze-
wickiej w 1920 roku, jakie zajął ich dawny sojusznik, „Die Aktion”. Kiedy
berlińskie pismo opowiedziało się po stronie rosyjskiej, zarówno „Zdrój”
(Hulewicz) jaki blisko powiązany z „Die Aktion” Stanisław Kubicki (co
zapewne świadczy o sile jego uczuć narodowych), z tego samego powodu
zerwali kontakty z Franzem Pfemfertem, redaktorem i wydawcą nie-
mieckiego pisma22. To jednak, co wcześniej (w momencie założenia) kon-
solidowało grupę, to konflikt z bardzo wpływową w Poznaniu i Wielko-
polsce partią Narodowej Demokracji, dla której nie do przyjęcia była
zarówno „państwowa” perspektywa Hulewicza oraz - tym bardziej -
koncepcja rewolucji Kubickiego. Dla „endeckich” krytyków nie do przyję-
cia była też sztuka Buntu. Na przeszkodzie stał nie tylko estetyczny
konserwatyzm „endeckich” publicystów i polityków, ale również (a może
przede wszystkim) skojarzenie ekspresjonistycznej stylistyki Buntu z
„niemieckością”. Agresywne ataki „Kuriera Poznańskiego”, czołowego
poznańskiego prawicowo-nacjonalistycznego dziennika, na artystów i ich
wystawy nie pozostawiały cienia wątpliwości, że zarówno sztuka jak
wyrażane przez środowisko Buntu poglądy polityczne (niezależnie od ich
wewnętrznego zróżnicowania) nie są do zaakceptowania przez kręgi Na-
rodowej Demokracji. Dla wielkopolskiej (ale też - bardziej generalnie -
polskiej) prawicy narodowa postawa Buntu była nieprzekonująca. Eks-
presjonistyczna, nowoczesna forma prac poznańskich twórców bowiem,
ale też towarzyszący jej dyskurs polityczny (zwłaszcza w przypadku
odwołań, jak u Kubickiego, do tradycji anarchizmu oraz jego lewicowe,
kosmopolityczne sympatie), w oczach rzeczników prawicowego nacjonali-
zmu podważały wiarygodność patriotycznych deklaracji. Prawica po-
znańska nie dopuszczała żadnej alternatywy dla głoszonych przez siebie
przekonań. Szukała narodowej legitymacji raczej w kulturze tradycyjnej
niż nowoczesnej. Chciano budować państwo polskie w opozycji zarówno
do żywiołu niemieckiego, jak również „federacyjnej” polityki wskrzesze-
nia dawnej Rzeczypospolitej, wielonarodowego i wielokulturowego orga-
22 Ibidem, s. 33.
113
Napięcia między tymi artystami, już wcześniej dość wyraźne, w póź-
niejszym okresie okazały się nie do przezwyciężenia. Jest to pierwszy
sygnał napięcia między nacjonalizacją i socjalizacją sztuki nowoczesnej,
które z większą siłą zostanie ujawnione później. Niemniej jednak w kwe-
stiach zasadniczych istniało między nimi porozumienie. Dotyczyło ono
także formułowanej często poza praktyką artystyczną ideologii narodo-
wej, manifestacji patriotyzmu oraz solidarności z nowym polskim pań-
stwem, któremu co rusz groziły różne niebezpieczeństwa. Spektakular-
nym tego przejawem - jak podaje Jerzy Malinowski - była ich
(niezależna od siebie) reakcja na stanowisko wobec wojny polsko-bolsze-
wickiej w 1920 roku, jakie zajął ich dawny sojusznik, „Die Aktion”. Kiedy
berlińskie pismo opowiedziało się po stronie rosyjskiej, zarówno „Zdrój”
(Hulewicz) jaki blisko powiązany z „Die Aktion” Stanisław Kubicki (co
zapewne świadczy o sile jego uczuć narodowych), z tego samego powodu
zerwali kontakty z Franzem Pfemfertem, redaktorem i wydawcą nie-
mieckiego pisma22. To jednak, co wcześniej (w momencie założenia) kon-
solidowało grupę, to konflikt z bardzo wpływową w Poznaniu i Wielko-
polsce partią Narodowej Demokracji, dla której nie do przyjęcia była
zarówno „państwowa” perspektywa Hulewicza oraz - tym bardziej -
koncepcja rewolucji Kubickiego. Dla „endeckich” krytyków nie do przyję-
cia była też sztuka Buntu. Na przeszkodzie stał nie tylko estetyczny
konserwatyzm „endeckich” publicystów i polityków, ale również (a może
przede wszystkim) skojarzenie ekspresjonistycznej stylistyki Buntu z
„niemieckością”. Agresywne ataki „Kuriera Poznańskiego”, czołowego
poznańskiego prawicowo-nacjonalistycznego dziennika, na artystów i ich
wystawy nie pozostawiały cienia wątpliwości, że zarówno sztuka jak
wyrażane przez środowisko Buntu poglądy polityczne (niezależnie od ich
wewnętrznego zróżnicowania) nie są do zaakceptowania przez kręgi Na-
rodowej Demokracji. Dla wielkopolskiej (ale też - bardziej generalnie -
polskiej) prawicy narodowa postawa Buntu była nieprzekonująca. Eks-
presjonistyczna, nowoczesna forma prac poznańskich twórców bowiem,
ale też towarzyszący jej dyskurs polityczny (zwłaszcza w przypadku
odwołań, jak u Kubickiego, do tradycji anarchizmu oraz jego lewicowe,
kosmopolityczne sympatie), w oczach rzeczników prawicowego nacjonali-
zmu podważały wiarygodność patriotycznych deklaracji. Prawica po-
znańska nie dopuszczała żadnej alternatywy dla głoszonych przez siebie
przekonań. Szukała narodowej legitymacji raczej w kulturze tradycyjnej
niż nowoczesnej. Chciano budować państwo polskie w opozycji zarówno
do żywiołu niemieckiego, jak również „federacyjnej” polityki wskrzesze-
nia dawnej Rzeczypospolitej, wielonarodowego i wielokulturowego orga-
22 Ibidem, s. 33.