Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (15.2004)

Kazimierz Piotrowski

ANTYUNIZM LEONA CHWISTKA
- O DEFENSYWNEJ FAZIE AWANGARDY
LAT TRZYDZIESTYCH

Myśl Leona Chwistka (1884-19441), szczególnie z kryzysowych lat
trzydziestych, pozwala dostrzec krytyczny moment w modernistycznej
tradycji, której byl on jako współtwórca formizmu przedstawicielem, ale
później także przenikliwym krytykiem2. Dzięki jego poglądom awangar-
dowy dyskurs w międzywojennej Polsce został głęboko zantagonizowany,
co umacnia przekonanie o niedostatkach teorii awangardy, o trudno-
ściach logicznej translacji problematyki awangardyzmu, która - jak
skonstatował niegdyś Stefan Morawski - obnaża deficyt sensu egzysten-
cji pojedynczej i zbiorowej oraz nieprzejrzystość bytu3. Z dzisiejszej per-
spektywy paradoksalność dyskursu awangardy już nie niepokoi, lecz
raczej fascynuje. Dziś fascynuje Chwistka atak na apodyktyczne dys-

1 K. Estreicher, Leon Chwistek. Biografia artysty (1884-1944), Kraków 1971.
2 Gdy pisałem na początku lat 90. ten rozdział rozprawy doktorskiej Awangarda
w defensywie. Chwistek, Strzemiński, Hiller, Ozenfant i Gleizes w latach 30. (IS PAN
2000), której promotorem był prof. Stefan Morawski, nie znałem jeszcze pracy Teresy
Kostyrko, Leona Chwistka filozofia sztuki (Instytut Kultury, Warszawa 1995), w której
autorka wskazuje na oryginalne wątki w myśli Chwistka w związku z syndromem nowo-
czesności. Sądzę, że moja perspektywa jest odmienna, ponieważ akcentując złożoność
i niebezpieczną karkołomność tego syndromu, tym samym wskazuje na Chwistka jako na
krytyka głównej tendencji ekonomii modernizmu, jaką było dążenie do unifikacji. Z tej to
właśnie ponowoczesnej perspektywy upatruję w tej krytyce doniosłość myśli Chwistka.
Nie stosuję też w tej pracy metody racjonalnej rekonstrukcji zakładającej dogmatycznie
istnienie sensu do zrekonstruowania, lecz dekonstrukcję (czy schizoidalną analizę) teks-
tów Chwistka. Wskazuję w trakcie czytania Chwistka na aporię powikłania zdrowego
rozsądku i cichego obłędu, która to trudność stawia pod znakiem zapytania autonomię me-
tody konstrukcyjnej i prawomocność teorii wielości rzeczywistości, a one to stanowią wła-
śnie główny punkt odniesienia (i atut) w Teresy Kostyrko interpretacji myśli Chwistka.
3 S. Morawski, O słabościach praxis neoawangardowej i niedostatkach teorii awan-
gardy, (w:) Wybory i ryzyka awangardy, Warszawa-Łódź 1985, s. 7-27, szcz. s. 24.