DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Kazimierz: Antyunizm Leona Chwistka: o defensywnej fazie awangardy lat trzydziestych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0143
ANTYUNIZM LEONA CHWISTKA
141
rzeczywistości. Ale teoria ta jest tylko fragmentem interesującego nas
dyskursu. Rolę Wielości rzeczywistości określił artysta następująco:
„W książce tej nie zajmowałem się filozofią sztuki, ograniczając się do
zagadnienia stosunku sztuki do rzeczywistości”7. Wiemy, że Chwistek
planował napisanie Estetyki sztuki nowoczesnej, której fragmentami są
rozmaite artykuły pisane zwłaszcza w latach 30. oraz kluczowy tekst
Zagadnienie metody w estetyce z 1933 roku. Teoria wielości rzeczywi-
stości wydaje się, przynajmniej w początkowej wersji u progu lat 20.,
radykalną, proracjonalistyczną opcją, mającą w praktyce eliminować
rozmaite patologie społeczne, w tym przeciwdziałać konserwatyzmowi
estetycznemu — owemu uporczywemu, powtarzającemu się krępowaniu
sztuki przez partykularny smak. Dopiero później wiara w zbawienną,
pluralistyczną aksjomatyzację pojęcia rzeczywistości, usprawiedliwiają-
cą -izmy modernizmu, słabnie, ustępując miejsca defensywnemu myśle-
niu — racjonalizmowi krytycznemu i filozofii zdrowego rozsądku, wyka-
zującym tęsknotę za systemową hierarchią typów rzeczywistości. Ale ta
dojrzała myśl Chwistka w swych konsekwencjach czy presupozycjach
popada w repetycję. Graniczne doświadczenie z lat 30. wyłożone w Gra-
nicach nauki (1935), czyli przekonanie o niemożliwości ostatecznej for-
malizacji rzeczywistości, a ściślej przekonanie o nieskończoności procesu
schematyzacji, powoduje w swym odwołaniu się do nieskończoności nie
tyle rezygnację i pesymizm, co raczej entuzjazm pokrewny młodzieńczej
myśli zapisanej w 1907 roku w niepublikowanym dzienniku, a odwołują-
cej się do komizmu: „Śmieszni są ludzie, którzy chcą wszystko wyjaśniać
i w ogóle rozumieć. Nie pamiętają, że wszelkie zrozumienie jest zaprze-
czeniem rzeczywistości. Dążenie ich to śmierć problemów; nie pamiętają,
że z chorobą wyrywają życie”8. Tak więc dla antyunistycznej myśli
Chwistka, poddającej krytyce leżącą u podstaw zachodniej metafizyki
intuicję jedności (hen), ostatecznie bardziej decydująca jest nie tyle kon-
strukcja czterech typów rzeczywistości i odpowiadających im typów
malarstwa, lecz raczej zapoczątkowana w 1922 roku w konfrontacji z li-
terackim środowiskiem czasopisma „Nowa Sztuka” i pogłębiana w kry-
zysowych latach 30. krytyka pojęcia istota sztuki oraz przekonanie
o niemożliwości ostatecznej formalizacji pojęcia rzeczywistości. Kieruje-
my zatem uwagę na myśl Chwistka dotyczącą niezwykle doniosłej dla
problematyki awangardy w latach 30. doktryny antyunizmu.
7 L. Chwistek, Moja walka o nową formę w sztuce, „Wiadomości Literackie” 1935,
nr 51-52, s. 5.
8 Idem, Pamiętnik (fragmenty przepisane przez Alinę Dawidowicz - córkę artysty,
wł. pryw.).
141
rzeczywistości. Ale teoria ta jest tylko fragmentem interesującego nas
dyskursu. Rolę Wielości rzeczywistości określił artysta następująco:
„W książce tej nie zajmowałem się filozofią sztuki, ograniczając się do
zagadnienia stosunku sztuki do rzeczywistości”7. Wiemy, że Chwistek
planował napisanie Estetyki sztuki nowoczesnej, której fragmentami są
rozmaite artykuły pisane zwłaszcza w latach 30. oraz kluczowy tekst
Zagadnienie metody w estetyce z 1933 roku. Teoria wielości rzeczywi-
stości wydaje się, przynajmniej w początkowej wersji u progu lat 20.,
radykalną, proracjonalistyczną opcją, mającą w praktyce eliminować
rozmaite patologie społeczne, w tym przeciwdziałać konserwatyzmowi
estetycznemu — owemu uporczywemu, powtarzającemu się krępowaniu
sztuki przez partykularny smak. Dopiero później wiara w zbawienną,
pluralistyczną aksjomatyzację pojęcia rzeczywistości, usprawiedliwiają-
cą -izmy modernizmu, słabnie, ustępując miejsca defensywnemu myśle-
niu — racjonalizmowi krytycznemu i filozofii zdrowego rozsądku, wyka-
zującym tęsknotę za systemową hierarchią typów rzeczywistości. Ale ta
dojrzała myśl Chwistka w swych konsekwencjach czy presupozycjach
popada w repetycję. Graniczne doświadczenie z lat 30. wyłożone w Gra-
nicach nauki (1935), czyli przekonanie o niemożliwości ostatecznej for-
malizacji rzeczywistości, a ściślej przekonanie o nieskończoności procesu
schematyzacji, powoduje w swym odwołaniu się do nieskończoności nie
tyle rezygnację i pesymizm, co raczej entuzjazm pokrewny młodzieńczej
myśli zapisanej w 1907 roku w niepublikowanym dzienniku, a odwołują-
cej się do komizmu: „Śmieszni są ludzie, którzy chcą wszystko wyjaśniać
i w ogóle rozumieć. Nie pamiętają, że wszelkie zrozumienie jest zaprze-
czeniem rzeczywistości. Dążenie ich to śmierć problemów; nie pamiętają,
że z chorobą wyrywają życie”8. Tak więc dla antyunistycznej myśli
Chwistka, poddającej krytyce leżącą u podstaw zachodniej metafizyki
intuicję jedności (hen), ostatecznie bardziej decydująca jest nie tyle kon-
strukcja czterech typów rzeczywistości i odpowiadających im typów
malarstwa, lecz raczej zapoczątkowana w 1922 roku w konfrontacji z li-
terackim środowiskiem czasopisma „Nowa Sztuka” i pogłębiana w kry-
zysowych latach 30. krytyka pojęcia istota sztuki oraz przekonanie
o niemożliwości ostatecznej formalizacji pojęcia rzeczywistości. Kieruje-
my zatem uwagę na myśl Chwistka dotyczącą niezwykle doniosłej dla
problematyki awangardy w latach 30. doktryny antyunizmu.
7 L. Chwistek, Moja walka o nową formę w sztuce, „Wiadomości Literackie” 1935,
nr 51-52, s. 5.
8 Idem, Pamiętnik (fragmenty przepisane przez Alinę Dawidowicz - córkę artysty,
wł. pryw.).